Cà phê – tạm trữ là “tự trảm”

Không biết tôi có phải thuộc loại người cực đoan quá hay không khi cho rằng tạm trữ cà phê là một hành động “tự trảm” mình, bản thân tôi không có ý đi ngược lại chính sách chung, nhưng chúng ta hãy bình tâm mà nhìn lại phản ứng của người mua khi nghe vấn đề tạm trữ, cách thức của ta và của người trong công tác tạm trữ, xem nó có thực sự mang lại lợi ích cho người làm ra cà phê hay không?

I/ Phản ứng của người mua

Vấn đề tạm trữ cà phê không phải là một ý kiến gì mới mẻ, thời gian xa đâu không biết, chứ gần đây nhất là giai đoạn khủng hoảng thừa cà phê 1998-2000, lúc đó ACPC (Association of Coffee Producer Countries = Hiệp hội những nước sản xuất cà phê) đã chạy đôn chạy đáo để vận động các nước thành viên hãy tham gia chương trình tạm trữ do họ đề xướng, nhưng cuối cùng cũng không thể thành công bởi nhiều vấn đề như:

• Mỗi nước thành viên phải trữ lại bao nhiêu?
• Chính sách mỗi nước mỗi khác, cho nên ai sẽ là người giữ cái của tạm trữ ấy?
• Nếu tạm trữ thì phải quay về với chuyện cấp quota như vậy có đi ngược lại cơ chế thị trường hay không?
• Ai là người giám sát cái quota bán ra của những nước tham gia tạm trữ?

và cái điều quan trọng nhất là: nước của tui nghèo như thế này, nông dân của tui không có ăn như thế này mà bảo tui ôm cà phê đừng bán…vẫn biết rằng “có thể” giá ngày mai cao hơn.

Thật ra nước nào lúc đó cũng thấy rằng vấn đề không nằm ở chỗ trữ lại là thượng sách, nhưng trong lúc không có giải pháp nào sáng giá hơn thì đành chọn tạm trữ, và họ đều thấy vấn đề nằm ở chỗ cán cân Cung và Cầu đã bị mất cân bằng do thừa nghêm trọng.

Nhiều người mua đã cười mỉa khi họ nghe nói chuyện tạm trữ bởi sự so sánh ngây thơ giữa ACPC và OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries = Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa)

Để thấy vì sao người mua họ ung dung như thế chúng ta hãy thử nhìn vào các nước thành viên của OPEC thì dễ dàng thấy rằng chủ nhân của những mỏ dầu là những nhà tài phiệt dám mua những con đại bàng giá trị cả trăm ngàn đô la để…chơi cho vui, là những người dám nghĩ đến chuyện kéo cục băng to từ Bắc Cực về để có nước uống sạch, là những người sáng thì uống cà phê ở Paris nhưng chiều ăn tối ở Dubai, hoặc dầu hỏa một số nước thuộc quyền quản lý của Chính phủ là của Quốc gia.

Đối với họ “gạo chưa nấu thì còn đó” những nước tiêu thụ mà dở chứng hay giá sụt quá thấp thì họ tạm thời và đơn giản khóa cái vòi lại để xem ai chết trước cho biết, hôm nay họ chưa bán dầu cùng lắm sau này con cháu của họ sẽ bán, thậm chí họ chưa khóa vòi mà chỉ mới tuyên bố thôi thì giá dầu đã bị ảnh hưởng.

Từ những điều kiện như trên khối OPEC có ưu thế dễ dàng hơn trăm ngàn lần trong việc khống chế giá dầu thế giới khi mà họ chiếm đến 40% lượng khai thác thế giới còn trữ lượng thì tới 75%. Cũng chính vì thế mà ACPC thì đã chết yểu rồi còn OPEC thì vẫn sống phây phây.

Bây giờ chúng ta hãy nhìn lại những nước sản xuất cà phê

Hình như chỉ có Brazil là có vẻ nhỉnh hơn các nước khác một chút, tuy Brazil là nước đóng góp sản phẩm đáng kể cho thế giới, nhưng những nhà giàu ở miền Nam năm nào cũng vẫn còn cứu trợ cho miền Bắc, còn lại 99% những nước sản xuất cà phê là còn nằm trong diện cần phải “xóa đói giảm nghèo” chứ chưa dám nói tới chữ “xóa nghèo”.

Đừng nói đâu xa Việt nam chúng ta là nước đứng hàng thứ hai xuất khẩu cà phê mà nông dân chúng ta được mấy người thu cà phê về để đó, khi nào được giá bán chơi, không thì cứ để năm này sang năm khác. Phần lớn nông dân chúng ta nói riêng và nông dân ngành cà phê thế giới nói chung còn nghèo và chưa thể đủ vốn để tự quyết thời điểm bán ra hay giữ lại, cho dù có nắm được thông tin tốt.

Người mua cà phê họ hiểu rất rõ điều này cho nên khi chúng ta ngạo nghễ nói rằng “Chính sách tạm trữ đã khiến cho giá cà phê tăng” hẳn đã làm cho họ chết khiếp vì cười.

Lịch sử đã chứng minh việc tạm trữ là không có kết quả khi mà vào thời điểm đã nêu, cuối cùng người ta đã tìm đến một quyết định khác không kém phần “tích cực” và nghiêm túc, đó là tìm cách hủy cà phê để chống thừa nguồn cung, ý tưởng nghe có vẻ hay và táo bạo nhưng cũng đã gặp không ít trở ngại khi mà câu hỏi được đặt ra là hủy như thế nào?

Đem đổ xuống biển như người Nhật đã đem đổ gốm sứ thì đã bị phản đối kịch liệt bởi giới bảo vệ môi trường biển, đem đốt thì cũng ảnh hưởng nguồn không khí trong lành. Giải pháp đem làm phân bón xem ra có thể chấp nhận được, và người Brazil lúc đó đã chuyển một số nguồn cà phê xấu, tồn đọng từ những năm 1986 ra làm thí điểm và cũng để dọa giới tiêu thụ chứ không kéo dài được bao lâu, có lẽ trong hạt cà phê cũng không có nhiều dinh dưỡng để làm phân bón.

II/ Cách tạm trữ của Brazil

Trong thời gian cho hủy cà phê để làm mẫu, Brazil cũng đã hưởng ứng lời kêu gọi của ACPC lúc đó cho mua tạm trữ, họ đã tổ chức đấu giá mua hàng tuần bằng cách đưa ra giá trần và số lượng mua cho từng vùng thông qua Hội Hợp tác Cà phê Brazil, tiền bỏ ra mua là của Chính phủ có được từ những nguồn quỹ. Người nông dân thật sự mới được bán cà phê bởi họ đang gởi hàng trong Hội Hợp Tác, lượng hàng đưa ra đấu giá cần mua, lượng hàng mua được, giá trên mỗi bao rõ ràng công khai và được công bố không chỉ nông dân Brazil được biết mà cả thế giới cũng biết. Lượng hàng đó được Chính phủ thực sự giữ lại trong kho của Hội và được đem bán về sau khi giá cà phê có xu hướng khởi sắc.

Bên cạnh đó Chính phủ đã có những biện pháp giãn nợ cho nông dân trả chậm hơn so với thời hạn vay, thế nhưng kế hoạch đó cũng đã không góp phần bao nhiêu vào việc nâng giá trên thị trường thế giới bởi điều mấu chốt vẫn là cán cân cung cầu, người mua vẫn đủng đỉnh khi họ đã có đủ lượng cần thiết trong tay, họ thừa biết số hàng kia chóng hay chầy rồi cũng phải bán ra.

III/ Cách tạm trữ của ta

Tôi không phủ nhận tác động tích cực trong sự điều tiết sản phẩm bán ra của một Chính phủ nhưng điều đó chỉ có giá trị khi mà lượng cung sản phẩm cân bằng với tiêu thụ trên toàn năm.

Cách tạm trữ của chúng ta hiện nay không thực sự tạm trữ bởi nguồn vốn cho vay của chính phủ chỉ giúp cho các doanh nghiệp được chọn mua tạm trữ dễ thở hơn một chút trước áp lực thiếu vốn vì nhiều mặt, thật sự họ vẫn phải bán ra mua vào để xoay vòng vốn hoặc theo nhận định riêng của họ bởi họ vẫn phải chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh của chính mình, khi mua thì họ vẫn mua theo đúng tình hình biến động giá trên thị trường thế giới, giá hạ họ vẫn mua hạ (tất nhiên), thế thì nông dân được lợi cái gì từ tạm trữ chứ. Chúng ta không có một cơ chế hiệu quả để giám sát cà phê thực sự được tạm trữ.

Cứ thử hình dung trong thời gian qua đã mua được 200.000 tấn theo kế hoạch, và cho dù sự giữ lại 200.000 tấn đã góp phần thúc đẩy giá thị trường thế giới tăng lên (tưởng tượng thôi) thì các nước sản xuất cà phê khác đã làm gì? Họ bán ra đấy các bạn à, họ bán ra khi giá tăng nhờ chúng ta đang giữ hàng lại, tôi không mong họ sẽ gởi công hàm cảm ơn nông dân cà phê Việt nam đã anh dũng…h..y..s.i.n.h để cho họ sống.

Chúng ta hình dung tiếp hiện nay chúng ta đang giữ 200.000 tấn hàng tạm trữ, thế thì chúng ta sẽ có tổng cộng bao nhiêu cà phê vào vụ thu sắp tới khoảng 1,2 triệu tấn nữa. Giữ đến một lúc nào đó thì cũng phải bán ra, lúc đó trừ phi các vùng robusta của Indonesia bị động đất (nói ví dụ thôi…lạy trời đừng xảy ra tội nghiệp) còn ngoài ra thì chúng ta đều hình dung được người mua sẽ xử chúng ta rất đẹp bởi cái thừa cục bộ đó, và cũng đừng quên hiện nay nông dân Brazil đã thu được xong hơn 50% sản lượng, chắc chắn giá sẽ bị ảnh hưởng sau khi họ thu xong.

Có lẽ các bạn đã đọc bài “Thua là phải” của anh Hồng Văn, người mua biết chúng ta rất rõ, chỉ cần bỏ ra vài trăm đô la thôi là họ đã có trong tay phần mềm Google Earth để xem được cây cà phê nhà bạn có bao nhiêu cành bị sâu đục thân. Thế mà chúng ta lại tuyên bố “Sẽ mua tạm trữ thậm chí ngay khi giá đang lên”…vậy về mặt kinh doanh thì chúng ta sẽ bán ra khi nào? Khi giá xuống sao? Ai chịu trách nhiệm cái lỗ khủng long đó? Doanh nghiệp, Nông dân hay Nhà nước? Có ai biết trả lời giùm với.

Kết luận

Khi ACPC kêu gọi cùng nhau tạm trữ mà chỉ một vài nước xuất khẩu lớn mới có khả năng tham gia, nhưng kết quả đã không như mong đợi, khi một nước đơn phương tuyên bố Tạm trữ thì chỉ tự làm khó cho chính mình mà thôi, kết quả thậm chí còn tệ hại hơn. Mong các vị lãnh đạo ngành Nông Nghiệp, Thương mại sẽ sớm có giải pháp hiệu quả để giúp cho Nông dân một cách thiết thực hơn.

Liên quan:

• Kinh doanh cà phê tạm trữ, không dễ…
• Tạm trữ cà phê thất bại, vì sao?
• Tạm trữ cà phê: Nên hổ trợ trực tiếp cho nông dân

Kinh Vu (giacaphe.com)