Ngày nay, đối với người trồng cà phê Arabica ở Tây Nguyên máy tách vỏ cà phê đã trở thành phổ biến, rất nhiều gia đình tự sắm cho mình một máy để phục vụ sản xuất. Thế nhưng, mấy ai biết được “cha đẻ” của loại máy này là ai? Có nguồn gốc từ đâu? chiếc máy đầu tiên xuất hiện từ khi nào?
Ông Trương Diên Tỵ đang hoàn thiện một máy tách vỏ cà phê
TỪ THỢ RÈN…
Hiện máy tách vỏ cà phê Arabica được bày bán trên thị trường rất nhiều vì không ít người đã có thể tự sản xuất được loại máy này để cung cấp cho những gia đình trồng cà phê Arabica tách nhân ra khỏi vỏ thay vì phải giã tay như trước đây. Thế nhưng, phiên bản đầu tiên của máy tách vỏ cà phê Arabica tại Việt Nam lại xuất hiện từ xã Xuân Trường (TP Đà Lạt) – nơi trồng nhiều cà phê Arabica bậc nhất tỉnh Lâm Đồng hiện nay do ông Trương Diên Tỵ (58 tuổi) sáng chế từ những năm vừa mới giải phóng. Khi nói về ông Trương Diên Tỵ, ông Hà Phước Ta, Bí thư Đảng ủy xã Xuân Trường không dấu được sự ngưỡng mộ: “Đó là người đã làm ra nhiều cái rất hay khiến mọi người phải thán phục!…”.
Ông Trương Diên Tỵ tâm sự, thuở còn thơ, ông đã theo cha rong ruổi nhiều nơi trong tỉnh để rèn liềm, cuốc, xẻng, thuổc… thuê để kiếm sống. Đến năm 15 tuổi ông đã được cha truyền hết bí kiếp nghề cơ khí, kể từ đó ông chuyên rèn liềm cung cấp cho người Pháp cắt trà ở các đồn điền tại Xuân Trường, Bảo Lộc, Di Linh… Sau giải phóng, các đồn điền trà của người Pháp được giao cho người Việt tiếp quản, nhiều diện tích trà cũng được chuyển đổi sang trồng cà phê Arabica. Phần lớn diện tích đất trồng trà của gia đình ông lúc này cũng nhanh chóng chuyển đổi sang trồng cà phê để cải thiện đời sống. Thế nhưng cứ mỗi khi bước vào vụ thu hoạch người trồng cà phê lại phải liên tay, liên chân cả ngày lẫn đêm, sức lực bỏ ra quá nhiều mà vẫn không kịp tách vỏ cà phê khi thu hái về. Ban ngày đi rẫy hái cà phê, ban đêm bập bùng bên ánh đèn dầu dùng cối giã để tách nhân ra khỏi vỏ đã khiến người trồng cà phê đầu tắt mặt tối vì công việc mà hết cả thời gian danh cho nghỉ ngơi.
THÀNH NHÀ SÁNG CHẾ
Nhìn mẹ già chân yếu, tay mềm mà vẫn phải dùng sức lực để giã cối tách vỏ cà phê lấy nhân, ông Trương Diên Tỵ đã mày mò cải tiến chiếc máy xay củ rong riềng của gia đình mà trước đó hai cha con ông làm thành máy tách vỏ cà phê quay tay bằng một trục gỗ. Ban đầu chỉ là làm thử nhưng không ngờ hiệu quả kinh tế lại tăng lên rõ rệt, không phải tốn nhiều sức lực như giã cối, máy do ông sáng chế còn tách vỏ cà phê nhanh hơn giã cối rất nhiều. Thấy gia đình ông có máy tách vỏ cà phê rất tiện lợi, nhiều gia đình ở Xuân Trường đã tới đặt ông làm, kể từ đó ông Tỵ chuyển hẳn sang nghề sản xuất máy tách vỏ hạt cà phê bán cho người dân trong xã. Làm được vài chục máy, trong một buổi đi hái cà phê trong rẫy, thấy dòng nước suối chảy róc rách dưới chân đồi, ông Tỵ liền nghĩ ra cách lợi dụng sức nước để thay sức người quay trục máy tách vỏ cà phê. Về nhà ông Tỵ rèn thêm một bộ cánh quạt gắn vào trục gỗ để khi sức nước chảy qua trục gỗ tự động quay mà không cần sự can thiệp của con người lại có thể tách vỏ cà phê ngay tại rẫy mà không cần chờ về nhà như trước đây.
Sau khi Xuân Trường có điện lưới, máy tách vỏ cà phê nhanh chóng được ông Tỵ cải tiến, nâng cấp lên một bước mới. Tất cả các bộ phận đều được ông chuyển sang thay thế bằng sắt, thép để chịu được sức rung đập khi máy chạy bằng điện. Máy gồm một thùng trên cùng dùng để đựng quả cà phê, sau khi mô tơ chạy sẽ kéo trục sắt quay cà phê trong thùng sẽ tự chảy xuống cọ xát làm dập quả sau đó đẩy ra ngoài sàng làm nhân sẽ lọt xuống phía dưới, vỏ theo một lối khác ra ngoài. Ông Trương Diên Tỵ cho biết, loại máy do ông sáng chế ra có thể tách vỏ cà phê ra khỏi nhân đạt tới 90%. Trông bề ngoài máy tách nhân cà phê không quá phức tạp, thế nhưng tất cả các bộ phận khi làm và lắp ráp đều phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật, nếu không máy sẽ làm dập nhân cà phê hoặc tách vỏ không tốt.
Thấy máy tách cà phê của ông Tỵ sáng chế và sản xuất rất thực dụng, nhiều gia đình trong cà phê ở các huyện Đức Trọng, Lâm Hà, Dinh Linh… nườm nượp tìm đến đặt ông sản xuất. Đến nay, ông Tỵ ước tính đã sản xuất trên 2.000 máy tách cà phê bán cho người dân trong và ngoài tỉnh với giá mỗi chiếc từ 7 – 10 triệu đồng. Bên cạnh đó, ông còn hướng dẫn và truyền nghề cho nhiều thợ cơ khí trong tỉnh sản xuất loại máy này để đáp ứng nhu cầu sử dụng máy của hàng nghìn người trồng cà phê của khu vực Tây Nguyên.
Ông Hà Phước Ta, Bí thư Đảng ủy xã Xuân Trường – cũng là một trong những người chứng kiến từ đầu đến cuối quá trình sáng chế chiếc máy tách vỏ cà phê đầu tiên do ông Trương Diên Tỵ thực hiện cho biết, ngày nay đã nhiều người có thể sản xuất được máy tách vỏ cà phê nhưng máy do ông Tỵ sản xuất chất lượng vẫn vượt trội hơn hẳn, máy tách sạch, vỏ và nhân chảy ra hai đường riêng biệt. “Rất tiếc là ông Bùi Diên Tỵ đã không đi đăng ký Quyền sở hữu trí tuệ nên hiện nay quyền lợi của ông đã không được bảo hộ” – ông Hà Phước Ta nói. Trong khi đó nhà sáng chế Trương Diên Tỵ chỉ cười hóm hỉnh rồi nói: “Mình làm ra chẳng qua là giúp cho nông dân chúng ta bớt khổ trong sản xuất chứ có chủ trương thành nhà sáng chế gì đâu”.
Oh! ngạc nhiên quá.
Mong sao máy này được nhân rộng để bà con trồng Arabica có thể chế biến ra cà phê thóc để bán với giá hợp lý hơn.
Gia đình mình ở Xuân Trường trồng cafe Arabica, một trong những giống cafe chất lượng nhất thế giới. Mình đã từng xay những máy xay cafe thế này từ nhỏ, đầu tiên chỉ là những chiếc cối xay bằng tay của chú Tỵ, sau này chú Tỵ có chế tạo thêm một moteur xay máy rất khỏe và giúp đỡ bà con rất nhiều. Sử dụng máy xay này tỉ lệ hạt bị vỡ rất ít, đặc biệt là xay trái chín thì đảm bảo lên tới trên 95% tách vỏ tốt còn nếu có trái xanh thì hạt sẽ bị vỡ rất nhiều vì vậy mà bà con dưới em chỉ hái trái chín thôi, trái chín sẽ có nhân rất to và đẹp nữa. Xin chân thành cảm ơn chú Tỵ rất nhiều.
Ngày đó hái – xay – ngâm – rửa – phơi – trữ… rất là cực khổ, giá cả thì lên xuống nhưng lúc nào cũng đầy ắp niềm vui vì đó là những những hành trang để anh chị em tôi trưởng thành nên người. Bây giờ xa nhà rồi khi nào có dịp về thì nhất định phải vô vườn để tận hưởng hương cỏ non sáng sớm, rừng thông mát lạnh bên trên đường đến rẫy, mùi cafe tươi vào mùa đi đâu cũng hăng hắc nhưng đó là niềm vui của dân Xuân Trường tôi, những người nông dân miền Trung cần mẫn, chịu thương, chịu khó…
Ôi trời! Báo Lâm Đồng viết bậy bạ quá đi, không tìm hiểu kĩ mà đăng bài bậy. Người sáng chế ra chiếc cối xay là Ông Nguyễn Đa, ngụ tại thôn Phát Chi xã Xuân Trường. Hiện nay là xã Trạm Hành thành phố ĐL.
Đề nghị báo Lâm Đồng tìm hiểu kĩ và viết lại bài viết này…