Không phải đến niên vụ 2010 – 2011 này, vùng chuyên canh cà phê Tây Nguyên mới đối mặt với tình trạng khan hiếm nhân công, trộm cắp lộng hành và nông dân buộc phải thu hái cà phê xanh hàng loạt – nguyên nhân làm giảm sản lượng, chất lượng cà phê.
Ngược lại, họ luôn tự đặt ra câu hỏi: Chấp nhận tốn thêm chi phí, đợi cà phê chín đều mới thu hoạch thì được thêm cái gì?
Nhiều nguyên nhân… có lý
Ngay từ đầu niên vụ mới, UBND tỉnh Đắk Lắk đã chỉ thị tuyệt đối không thu hái cà phê xanh vì sẽ làm giảm sản lượng, chất lượng cà phê sau thu hoạch.
Nhưng rồi năm nào cũng vậy, tình trạng thu hái cà phê xanh non vẫn lặp lại như cũ, riêng năm nay có chiều hướng gia tăng mạnh do giá cà phê đầu vụ tăng cao, khan hiếm nhân công, trộm cướp lộng hành…
Điều này xuất phát từ thực tế là hơn 80% diện tích cà phê của Đắc Lắc và cả Tây Nguyên phân tán nhỏ lẻ trong các hộ gia đình, rất khó khăn cho việc tổ chức bảo vệ, thu hoạch mỗi khi vào vụ.
Trong số này chỉ có 34% số hộ có quy mô diện tích từ 0,5 – 1ha, 35% số hộ có dưới 0,5ha nên việc đầu tư sản xuất, nâng cao chất lượng cà phê lại càng khó thực hiện. Chỉ có các DN với lực lượng bảo vệ chuyên trách, nhân công dồi dào mới có thể chờ cà phê chín rộ rồi mới thu hoạch.
Trên thế giới, các cường quốc cà phê tuy không có DN kiểu như ta, song phần lớn diện tích cà phê nằm trong các đồn điền, trang trại lớn của tư nhân nên họ cũng dễ dàng áp dụng các tiêu chuẩn về chất lượng.
Tại Đắc Lắc, chủ trương thành lập các câu lạc bộ, tổ hợp tác hoặc hoán đổi diện tích để nông dân có điều kiện liên kết sản xuất đã được tính đến từ rất lâu, nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện được. Với mô hình sản xuất manh mún như hiện tại, các chỉ thị về thu hoạch cà phê của chính quyền chỉ mang tính khuyến cáo, định hướng chứ không thể là mệnh lệnh để buộc người dân tuân thủ.
Xem thêm: Tác hại của việc thu hái cà phê quả xanh
Khâu quyết định bị bỏ qua?
Đầu mỗi vụ thu hoạch, UBND tỉnh Đắk Lắk luôn giao cho các DN tăng cường tuyên truyền để nông dân hiểu được lợi ích của việc thu hái cà phê quả chín, kiên quyết không thu mua cà phê có tỉ lệ quả chín dưới 80%.
Tuy nhiên, ở Đắk Lắk chưa có doanh nghiệp nào làm tốt việc này bởi trong khi cây chè, cacao, bông vải được kiểm soát chất lượng bởi cả hệ thống chân rết thu mua đến tận cấp huyện thì cà phê chỉ đến với DN xuất khẩu thông qua thương lái. Thương lái chịu mua, nông dân cứ việc bán.
Song, không phải mọi nông dân đều bán cà phê xanh vì không thuê được nhân công hay sợ trộm, mà quan trọng hơn là giá mua cà phê chín cũng bằng cà phê xanh.
Ông Huỳnh Văn Bảy – người sở hữu trang trại cà phê 6,5ha (ở xã Ea Ral, Ea H’leo, Đắc Lắc) phân tích: “Thu hái xanh sẽ bị giảm sản lượng khoảng 25% nên tất nhiên là nông dân thiệt, nhưng giá cà phê xanh với cà phê chín bằng nhau, vậy tội gì thuê người canh giữ suốt hai tháng ròng cho tốn thêm chi phí?”.
Sự bất công này là có thật, vì thực tế chỉ có cà phê của các DN (thuộc UBND các tỉnh hoặc TCty Càphê Việt Nam) mới được chứng nhận thu hái khi quả chín đồng đều và được thu mua với giá cao hơn. Ông Nguyễn Văn Sinh – PGĐ Sở NNPTNT Đắc Lắc – cũng thừa nhận: “Có rất nhiều nguyên nhân khiến nông dân thu hái cà phê xanh, nhưng cơ bản là kiểu mua xô, cào bằng giá của thương lái hiện nay không khuyến khích họ từ bỏ thói quen này, mặc dù năm nào chính quyền và ngành nông nghiệp cũng rất nỗ lực tuyên truyền, vận động người dân”.
Thu hái cà phê xanh không thể là hiện tượng xã hội, nếu loại trừ các yếu tố xã hội (sợ trộm cắp, tâm lý xanh nhà hơn già đồng…) thì rất có thể “mẹ đẻ” của hiện tượng này chính là phương thức thu mua chụp giật, mua cho có hàng buôn của các DN xuất khẩu cà phê. Và hậu quả cho ngành cà phê Việt Nam là rất lớn.
Tôi bán cà phê từ 10 năm nay, người mua chỉ yêu cầu tôi phơi khô (15 độ 16 do) và rê sạch 3% tạp, là họ mua đầu giá. Bản thân tôi thu hái là 60% trái chín 20% trái hường hường còn lại trái xanh già không có trái non. Cây nào cũng đạt vậy mới hái và chỉ hái một lần sạch cây. Tôi không có thói quen bán trái tươi.
Cà phê xanh vẫn có người mua, do đó hái cà phê xanh vẫn tồn tại! thiệt hại như thế nào tính sau!
Đơn giản thế thôi!
Còn hái quả còn xanh nhưng nhân đã già thì phơi khô xay ra nhân cũng khó phân biệt được và giá mua vẫn ngang nhau.(tất nhiên chẳng ai dại gì hái quả xanh non còn mọng nước chưa hình thành nhân)
Chỉ có cách cà phê tươi quả xanh tuyệt đối không mua!
Cà phê nhân xô được xay ra từ quả xanh (cái này khó biết) cũng không mua!
Chỉ có vậy mới khỏi hái quả xanh.
Nhưng như vậy là không khả thi!