Bài viết nhằm cung cấp một vài hiểu biết sơ bộ về sương giá gây hại cây cà phê theo yêu cầu của bạn đọc và trang giacaphe.com
Đọc thêm: Sương muối (sương giá) là gì?
Thế nào là sương giá ?
Sương giá là một hiện tượng thời tiết xảy ra trong bầu khí quyển khi nhiệt độ bề mặt quả đất giảm thấp, xuống ở 0 độ C sẽ xuất hiện sương giá.
Nhiệt độ giảm thấp, gió lặng, độ ẩm tăng cao, hơi ẩm trong không khí sẽ tích tụ, đóng băng trên bề mặt cây cỏ tạo ra một lớp tinh thể màu trắng bao phủ vạn vật, được gọi là sương muối hay sương giá trắng.
Sương giá gây thiệt hại rất lớn trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, không phải tất cả cây trồng đều bị chết khi gặp sương giá trắng, trong khi vẫn có nhiều loại cây sẽ chết khi gặp sương giá đen.
Vậy, sương giá đen (black frost) là gì? Là có hại, là không trắng, vì không thấy các tinh thể “muối trắng” bao phủ vạn vật. Đơn giản là cây trồng đã bị chết trước đó, khi nhiệt độ xuống dưới ngưỡng dãn nở của nước (4 độ C), không khí thiếu ẩm, gió khô lạnh kéo dài làm cây mất nước và chết. Như vậy, sương giá không nhất thiết phải có hiện tượng muối trắng.
Nhiệt độ ngoài trời thường chênh lệch với nhiệt độ dưới tán cây, có khi lên tới 4 – 5 độ C. Khi nhiệt độ dưới tán cây vượt dưới ngưỡng dãn nở làm nhựa cây khó lưu thông, hoặc đông cứng, các cành lá bên ngoài không có nguồn cung dinh dưỡng sẽ bị cháy khô.
Tuy nhiên, mỗi loại cây trồng sẽ có sức chống chịu nhiệt độ lạnh ở mức khác nhau, ví dụ, cây ngô ở 9 độ C, cây cà phê ở 6 độ C, cây tiêu ở 8 độ C (ngưỡng đề kháng thời tiết lạnh)… Dưới mức chịu lạnh cây sẽ ngừng sinh trưởng, nếu tình trạng này kéo dài cũng sẽ làm cây chết mà không thấy hoặc có sương muối trắng xuất hiện.
Cộng đồng còn nhớ thông tin: Sương muối làm hư hại 700 ha cà phê tại Lâm đồng (mời đọc lại), mặc dù Ngành Khí tượng thủy văn khẳng định nước ta ở phía Nam Đèo Ngang không có sương muối và bà con ở huyện Lạc Dương – Lâm Đồng cũng không thấy sương muối trắng xuất hiện.
Sương giá gây hại cho cây cà phê ở Brasil ra sao?
Khi nhiệt độ xuống dưới ngưỡng dãn nở, nhựa cây sẽ đóng băng (xấp xỉ trên dưới 2 độ C). Lúc này, có thể chưa tạo băng trên bề mặt cây cối do không khí khô hơn. Lưu ý, mùa đông ở Brasil thường được gọi là mùa đông khô, do độ ẩm rất thấp. Sau đêm có sương giá thường gặp ngày nắng to, bức xạ nhiệt gay gắt làm cành lá cà phê nhanh chóng bị cháy khô vì biên độ nhiệt quá cao. Tuy nhiên, những vườn cà phê có cây che bóng, nhiệt độ bề mặt thường cao hơn những vườn không có cây che bóng, nên thiệt hại cũng giảm thiểu hơn.
Khu vực bị sương giá tác động nhiều nhất là vùng trồng cà phê ở miền nam, xoay quanh dãy Serra da Mantiqueira chạy qua 3 bang São Paulo, Minas Gerais và Mato Grosso do Sul và rải rác vài nơi khác ở bang Santa Catarina, Paraná. Các khối khí lạnh ở vùng cực di chuyển vào khu vực này kết hợp với cường độ và thời gian xuất hiện trong năm để gây ra sương giá với xác suất cao hay thấp. Điều kiện để xuất hiện sương giá là trời quang mây, nhiệt độ giảm thấp. Nông dân có thể dự đoán nếu những ngày gần đó trời mát mẻ, dễ chịu, bầu trời trong xanh, rất xanh và đầy sao, và tất nhiên phải là mùa thu đông. Nếu sương giá trắng chỉ xảy ra vào ban đêm thì ở một số vùng sương giá đen có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
Hiện nay, các vùng thường xuyên xuất hiện sương giá hầu như không còn trồng cà phê. Ngay tại 3 bang trồng chính, cây cà phê đã được di chuyển xuống dưới cao độ 800m và tránh xa những vùng có tầng suất xuất hiện sương giá cao. Sương giá cũng chỉ xuất hiện trong 3 tháng, chủ yếu là tháng Bảy.
Sau hơn 23 năm không bị sương giá gây hại, nông dân cà phê Brasil đã mở rộng vùng trồng nên dễ dàng thấy tin sương giá vừa qua chiếm phần lớn là hình ảnh cây cà phê trong giai đoạn kiến thiết cơ bản hoặc mới đi vào kinh doanh.
Các nhà nông học Brasil cũng đang thực nghiệm một vài biện pháp phòng chống sương giá cho cây cà phê, nhưng tập trung chủ yếu ở giai đoạn vườn ươm.
Nguyễn Vịnh (giacaphe.vn)
