Sau đây là bài 2 trong loạt 3 bài về El Nino: “El Nino ảnh hưởng thế nào đối với thị trường hàng hóa nguyên liệu?”
Ảnh hưởng của El Nino đến đủ mọi vùng và đến cả mọi thứ hàng hóa nguyên liệu không trừ ở đâu không trừ thứ gì, tùy thuộc vào thời điểm, độ dài thời gian, cường độ và hiện tượng thời tiết trước khi El Nino xảy ra. Nhưng đặc biệt, với hàng hóa nông sản, nó ảnh hưởng nhiều đến năng suất – mất sản lượng loại nông sản này nhưng lại được ở loại khác – với hàng hóa nguyên liệu công nghiệp nó ảnh hưởng đến hoạt động và hạ tầng.
Bài trước: El Nino là gì?
Ảnh hưởng trên hàng hóa nông sản thế nào?
- Trung và Nam Mỹ. Thời tiết khô hạn dự kiến rải khắp cả vùng Trung Mỹ và nhiều vùng ở Nam Mỹ nhưng mưa lại nhiều hơn mức bình thường tại Brazil và vùng đông-bắc Argentina – là vùng trọng yếu trồng cà phê, đậu nành và một số loại ngũ cốc.
- Nước Úc. Dứt tháng Chín, lượng mưa tại trên hầu hết đất nước Úc đo được dưới mức trung bình. Úc là nước xuất khẩu lúa mì lớn thứ năm thế giới.
- Đông Á. Mùa hè đã chịu thời tiết khô hạn trên mức bình thường nhưng khô hạn vẫn còn tiếp diễn, đặc biệt ở Indonesia, Philippines, Thái lan và Việt nam. Tại Indonesia, ước đoán mới đây cho biết hụt từ 1 đến 2 triệu tấn gạo, bằng từ 1,5 đến 3% tổng sản lượng gạo của nước này sản xuất (nguồn: Ngân hàng Thế giới 2015). Không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng gạo, vùng này cũng là trọng điểm sản xuất dầu cọ và cao su thiên nhiên.
- Trung Á. El Nino có thể làm cho tuyết phủ dày thêm tại các vùng núi Trung Á, nhờ vậy mà lại nhiều quốc gia trong vùng này sẽ có nước tưới cho mùa hè 2016, trong đó có thể kể ra là Afghanistan, Iran, Tajikistan và Uzbekistan (nước xuất khẩu bông vải lớn thứ tư thế giới).
- Nam Á. Đến nay, phải nói chưa thấy ảnh hưởng của El Nino đến vùng này. Vậy là có lợi cho Ấn độ, một nước có nền nông nghiệp chiếm đến 17% GDP nhưng lại phụ thuộc chủ yếu vào “nước trời” và thời tiết.
- Nam châu Phi. Vùng Nam châu Phi cũng chịu khô hạn do El Nino gây ra nhưng vùng này không đóng vai trò lớn trên thị trường hàng hóa nguyên liệu thế giới.
Dầu vậy, đến nay giá ngũ cốc trên thị trường thế giới và nội địa tại nhiều nước vẫn chưa thấy tăng cao, ngay cả tại những nước có rủi ro do El Nino gây ra, bất luận ở thời kỳ nào được theo dõi. Chẳng hạn đơn cử một mẫu lấy từ 22 nước, giá trung bình của mặt hàng bắp (ngô) chỉ tăng được 2,1% tính từ quí 1 đến quí 2 năm 2015; giá bình quân của lúa mì và gạo trong cùng thời kỳ ấy cũng tăng không đáng kể. Trên thị trường toàn cầu, giá bắp giảm 3%, lúa mì mất 9,5% và gạo rớt 7,5% (xin xem hình F4). Một so sánh nữa của quí 2 năm 2015 với cùng kỳ năm 2014 được thực hiện trên cùng một mẫu quan sát xác nhận rằng giá nội địa cũng không thay đổi mấy. (Dẫu sao cũng nên chấp nhận rằng giá nội địa của mỗi nước mỗi khác, ngay cả trong cùng một vùng vẫn có thể khác, xin xem hình F5).
Ảnh hưởng trên hàng hóa nguyên liệu phục vụ công nghiệp ra sao?
- Năng lượng. Hạn hán thiếu nước làm giảm năng suất thủy điện, còn gió yếu lại làm các tua bin điện gió (phong điện) quay không thỏa vòng. Điện năng thiếu gây ảnh hưởng bất lợi dây chuyền cho sản xuất các loại hàng hóa nguyên liệu khác. Chẳng hạn như tại Zambia, các mỏ khai thác kim loại đồng phải giảm sản xuất vì hạn hán do El Nino gây ra làm điện từ các nhà máy thủy điện không được cung cấp đầy đủ. Ngược lại, nếu lượng mưa nhiều hơn mức trung bình lại có lợi cho thủy điện nhưng các nguồn cung cấp điện khác lại bị hạn chế.
- Kim loại. Mưa quá nhiều có thể làm ngưng các hoạt động khai khoáng và đường sá hạ tầng ngăn trở, nên ảnh hưởng đến các ngành khai thác kim loại. Thí dụ như trong tháng Ba vừa qua, mưa lớn và lũ bùn xảy ra tại phía bắc Chi-lê và phía nam Peru làm các mỏ đồng phải tạm thời đóng cửa ngưng khai thác. Ngược lại, tại Đông Á, thời tiết khô hạn trong những tháng mùa mưa lại có lợi cho khai thác bauxit (Malaysia) và ni-ken (Philippines). Khai thác bauxit và đưa loại hàng này lên phương tiện vận tải tại Malaysia thường phải ngưng trong những ngày gặp mưa và xuất khẩu bauxit nước này phải khóa “máng” trong tháng 1 vì là tháng mưa. Ngược lại, khô hạn làm cạn sông hồ, chuyên chở bằng đường sông sẽ ách tắc. Chẳng hạn như tại Papua New Guinea, một đợt hạn hán kéo dài gần đây làm phải đóng cửa một mỏ khai thác đồng lớn do mực nước sông quá thấp, làm các phương tiện chuyên chở đường sông không đến được, thậm chí không có đường để cứu trợ xăng dầu chất đốt và lương thực-thực phẩm cho thợ mỏ.
Kỳ sau và hết: Liệu đợt El Nino này có giúp đẩy giá hàng hóa nông sản thế giới lên cao?
Nguyễn Quang Bình dịch
