Chung quanh chủ trương phát triển cây mắc-ca (maccadamia) ở Tây Nguyên hiện đang có nhiều ý kiến đa chiều.
Xem thêm: >> Cây mắc-ca và nhiều bài toán phải giải
Trong mạch thông tin đó, bài viết dưới đây của GS Đinh Xuân Bá sẽ đưa ra một cách nhìn khác, tập trung vào dữ liệu nghiên cứu chuyên nghiệp, hy vọng sẽ có ích cho việc thực hiện chủ trương trên.
Ngày 7-2-2015 tại Đà Lạt đã có hội thảo “Chiến lược phát triển cây mắc-ca tại Tây Nguyên”. Tại đó và ở một số bài viết liên quan, các tác giả đã đưa ra nhiều dữ liệu “hoang tưởng” về cây mắc ca. Ngày 22-2-2015, trên TBKTSG Online, Ngọc Hùng và Hoàng Sơn đã phê phán các số liệu phóng đại do những đơn vị cổ vũ cho chương trình này đưa ra và cho rằng “việc quảng bá quá mức về hiệu quả của cây mắc-ca, trước mắt chắc chắn sẽ tạo lợi nhuận “khủng” cho những người bán cây giống, có thể kéo theo nhiều hệ lụy khó lường …” (xem “Cây mắc-ca và nhiều bài toán phải giải”).
Người viết bài này hoàn toàn tâm đắc với phản biện nghiêm túc của hai tác giả trên và cho rằng sự phóng đại đó có lẽ còn có lợi cho những người “ăn theo” dự án và sẽ làm khổ những người dám thực hiện dự án mà thiếu các nghiên cứu chuyên nghiệp về loại cây này.
Xem: >> Mắc ca có dễ dàng thành cây tỉ đô ?
Trước hết hãy xem vài ví dụ về các dữ liệu hoang tưởng đã được đưa ra:
– Bài “Đưa cây mắc-ca lọt vào danh sách “cây trồng tỉ đô” của Thùy Dung (9-7-2014) viết: theo ý kiến của ông Nguyễn Công Tạn “….xét về giá trị kinh tế, một cây mắc ca có thể cho tới 70 kg hạt với giá hiện khoảng 15 đô la Mỹ /kg…”
– Bài “Phát triển cây mắc ca tại Việt Nam: Nhiều kỳ vọng” của Anh Khoa – Nhà báo và Công luận (22-01-2015) viết: “…..với thực tế hiện nay, một cây macadamia có thể cho tới 70 kg hạt và với giá hiện khoảng 15 USD/kg thì Việt Nam chỉ cần 10 năm để phát triển 100.000 ha và có thể đạt được kim ngạch 1 tỉ USD”
– Bài “Lâm Đồng: Mắc ca sai quả mùa đầu” của báo Lâm Đồng đăng lại trên TBKTSG Online ngày 3-7-2011 viết: “ông Lê Đức Ba có vườn mắc ca gần 5 năm tuổi, gồm 300 cây, trung bình mỗi cây cho 7 kg hạt khô, vị chi ông Ba có 2,1 tấn hạt, tính thành tiền mỗi tấn 200 triệu đồng…(nếu quy ra giá đô la Mỹ thời đó thì giá hạt khô là khoảng 10 USD/kg)”.
– Bài “NHNN sẽ hỗ trợ phát triển cây mắc ca ở Tây Nguyên” của Thanh Thương ngày 7-2-2015 viết: “Giá trị kinh tế của mắc ca là 5,5 đô la Mỹ/kg trái tươi còn cà phê chỉ từ 2,5 – 3 đô la Mỹ”.
Tuy nhiên, khi so sánh các thông tin trên với số liệu của các tổ chức quốc tế có uy tín thì có thể nhận ra rằng, không có cơ sở để lạc quan như vậy.
Để có các dữ liệu khách quan và chính thống thì phải nghiên cứu và khai thác một cách chuyên nghiệp các tư liệu của Cơ quan thống kê của Liên hiệp quốc (United Nations Statistics Division, UNSD, UN COMTRADE, http://unstats.un.org/unsd/comtrade/) và Trung tâm thương mại quốc tế (International Trade Centre, ITC, www.intracen.org/marketanalysis) trực thuộc Tổ chức Thương mại thế giới (WTO).
Tất cả các nước đều có nghĩa vụ thông báo các dữ liệu thương mại đã qui định (ví dụ xuất nhập khẩu) cho UNSD, nếu thiếu dữ liệu thương mại của nước nào thì UNSD sẽ dùng các số liệu “phản chiếu” (mirror data) để bù vào. Ngược lại, để nghiêu cứu các chiến lược thương mại, người ta thường khai thác kho dữ liệu khổng lồ, khách quan, chuyên nghiệp và rất chi tiết này. Khi dẫn chứng dữ liệu lấy từ các nguồn chính thống nói trên thì người đọc dễ dàng kiểm chứng được bằng cách truy cập vào các cơ sở dữ liệu (database) của UNSD, UN COMTRADE và ITC.
Tại các cơ sở dữ liệu này không có khái niệm “chung chung” về hạt mắc ca như trong các ví dụ trên mà có các qui định thống nhất về thuật ngữ mà các nước phải dùng khi giao thương về hạt mắc ca. Cụ thể là theo UNSD và ITC thì có 3 loại hạt mắc ca sau (xem http://www.tradetracing.com/hs-se/macadamia-nut.html và http://comtrade.un.org/db/dqBasicQuery.aspx):
– Hạt mắc ca nguyên vỏ (in-shell macadamia nut) có mã số HS2012 là 080261
– Hạt mắc ca đã bóc vỏ (shelled macadamia nut) có mã số HS2012 là 080262
– Hạt mắc ca nói chung (tươi hoặc khô, nguyên vỏ hoặc đã bóc vỏ) có mã số HS2007 là 080260.
Các hạt mắc ca 080261 và 080262 đều là hạt khô có độ ẩm khoảng 10%.
Không nên dùng các khái niệm mơ hồ (ví dụ: hạt khô, trái tươi, hạt thành phẩm,…) để làm dữ liệu nhằm thuyết phục cho một dự án hoặc thâm chí một chiến lược. Dùng các mã số đã được qui định thống nhất đó ta sẽ có tiếng nói chung với thế giới về hạt mắc ca, ta có thể truy cập vào các nguồn dữ liệu của UNSD và ITC để khai thác thông tin và tìm câu trả lời cho những vấn đề ta cần tìm hiểu.
Xem thêm: >> Chạy đua trồng mắc ca: Coi chừng lợi bất cập hại!
Sau đây là vài ví dụ:
Để trả lời cho câu hỏi là các nước nào xuất khẩu hạt mắc ca 080260 nhiều nhất, từ các nguồn dữ liệu nói trên ta có bảng 1:
Bảng 1:
Như vậy Mỹ không thuộc vào các nước xuất khẩu nhiều hạt mắc ca 080260 như một vài bài đã viết. Năm 2013 Mỹ xuất 1.715 tấn hạt mắc ca 080260 nhưng lại nhập 7.534 tấn hạt đó, chiếm 23,25% tổng số lượng nhập khẩu toàn cầu và là nước nhập khẩu nhiều nhất hạt mắc ca 080260 (xem http://www.trademap.org/Index.aspx).
Theo http://en.wikipedia.org/wiki/Macadamia, năm 2013 Úc thu hoạch 35.200 tấn hạt 080260 và (theo bảng1) xuất 15.639 tấn, vậy tỷ lệ xuất khẩu chiếm 44,43%. Năm 2013 Nam Phi thu hoạch 37.000 tấn hạt 080260 và (theo bảng 1) xuất khẩu 21.696 tấn, vậy tỷ lệ xuất khẩu chiếm 58,64%. Như vậy, số lượng xuất khẩu cũng phản ánh năng lực sản xuất của các nước đó. Ngoài ra, năm 2013 Úc không còn là nước có sản lượng hạt mắc ca 080260 lớn nhất.
Để trả lời cho câu hỏi giá xuất khẩu hạt mắc ca nguyên vỏ 080261 là bao nhiêu, từ các nguồn dữ liệu nói trên ta có bảng 2:
Bảng 2:
Từ bảng 2 ta rút ra các nhận xét sau:
– Dựa vào số liệu xuất khẩu của 5 nước nói trên trong hai năm 2012 và 2013 thì đơn giá trung bình của hạt mắc ca nguyên vỏ trong 2 năm 2012 và 2013 là USD4,27/kg . Nếu không xét giá xuất khẩu của Hà Lan (vì giá cao đột xuất) thì đơn giá trung bình của hạt mắc ca nguyên vỏ 2 năm 2012 và 2013 là USD4,19/kg
– Đối với hạt mắc ca nguyên vỏ, tốc độ giảm đơn giá sau một năm của Nam Phi là 19,73%, của Úc là 24,66%, của Guatemala là 36,75%, của Hà Lan là 36,42%. Từ đó có thể tính được tốc độ trung bình giảm đơn giá (sau một năm) của 4 nước đầu tiên là 24,52%. Nói cách khác, sau khi xét cả tốc độ giảm giá thì đơn giá trung bình của hạt mắc ca nguyên vỏ là USD3,16/kg.
– Cần phân biệt giá xuất khẩu với giá thị trường nội địa và giá cửa-nông-trại (farm gate price), giá xuất khẩu cao hơn giá thị trường nội địa và càng cao hơn giá cửa-nông-trại. Giá cửa-nông-trại là giá hạt tươi, sau đó phải qua nhà máy hay xưởng để làm sạch, sấy khô, sàng lọc, phân loại, bao bì đóng gói, chi phi tiếp thị,…rồi mới thành giá xuất khẩu hay giá nội địa.
Theo www.australian-macadamía.org/industry, năm 2012 giá thị trường nội địa Úc của hạt mắc ca nguyên vỏ là AUD3,20/kg (hay USD2,60/kg). Cũng trong năm đó giá cửa-nông-trại ở vùng Bundaberg là AUD3,20/kg. Theo https://www.daff.qld.gov.au/plants/ thì giá của hạt mắc ca nguyên vỏ dao động từng năm nhưng có giá thấp nhất là AUD1,5/kg (năm 2007) và cao nhất là AUD3,60/kg (năm 2005).
Vậy các giá hạt mắc ca nói đến trong 3 ví dụ trên (USD15/kg, USD10/kg, USD5,5/kg) cao gấp nhiều lần so với giá USD2,60/kg, thậm chí còn cao hơn cả giá xuất khẩu hạt mắc ca nguyên vỏ (giá này lại đang giảm hàng năm), đấy chính là các số liệu hoang tưởng.
Để trả lời cho câu hỏi giá xuất khẩu hạt mắc ca đã bóc vỏ 080262 là bao nhiêu, từ các nguồn dữ liệu nói trên ta có bảng 3:
Bảng 3:
Từ bảng 3 ta rút ra các nhận xét sau:
– Dựa vào số liệu xuất khẩu của 5 nước nói trên trong hai năm 2012 và 2013, đơn giá trung bình của hạt mắc ca đã bóc vỏ trong hai năm 2012 và 2013 là USD13,98/kg. Nếu không xét giá xuất khẩu của Zimbabwe (vì giá thấp đột xuất) thì đơn giá trung bình của hạt mắc ca đã bóc vỏ trong 2 năm 2012 và 2013 là USD14,03/kg.
– Đối với hạt mắc ca đã bóc vỏ, tốc độ giảm đơn giá sau một năm của Nam Phi là 9,62%, của Úc là 10,39%, của Guatemala là 5,61%, của Hà Lan là 2,37%. Từ đó có thể tính được tốc độ trung bình giảm đơn giá (sau một năm) của 4 nước đầu tiên là 8,07%, tức là đơn giá trung bình của hạt mắc ca đã bóc vỏ chỉ còn USD12,90/kg.
– Cần phân biệt rõ giá xuất khẩu của hạt mắc ca đã bóc vỏ với giá hạt mắc ca nguyên vỏ và với giá cửa-nông-trại. Tỷ lệ nhận được hạt mắc ca đã bóc vỏ từ hạt mắc ca nguyên vỏ là 30% (theo www.australian-macadamias.org/industry/ thì 32.400 tấn hạt nguyên vỏ cho 9.500 tấn hạt đã bóc vỏ), chưa kể phải bỏ nhiều chi phí lớn cho xây dựng nhà máy, các chi phí công nghiệp khác (sấy, chọn lọc, phân loại, khử trùng, bao bì đóng gói,…) và chi phí tiếp thị.
Xem thêm >> Trồng cây măc ca, nông dân cần được cung cấp thông tin đúng
Bây giờ thử tính xem nếu Việt Nam trồng 100.000 hecta mắc ca thì sau 10 năm ta có thu nhập trung bình trong 1 năm là bao nhiêu đô la Mỹ? (giá bán hạt là giá cửa-nông-trại, ví dụ USD2,6/kg, không thể tính theo giá xuất khẩu được vì chưa biết các chi phí công nghiệp và chi phí tiếp thị…). Để trả lời câu hỏi này, cần phải trả lời một vài câu hỏi liên quan:
– Một hecta trồng được bao nhiêu cây mắc ca? Theo https://www.daff.qld.gov.au thì một hecta trồng được 312 cây (mật độ trồng 8x4m), theo www.macnut.co.nz thì môt hecta trồng được 416 cây (mật độ trồng 6x4m), còn theo www.nhandan.com.vn thì tại Tây Nguyên VN một hecta trồng thí điểm có hơn 200 cây. Vậy ta tạm lấy con số trung bình là một hecta có 300 cây mắc ca.
– Một cây thu hoạch được bao nhiêu kg hạt? Theo https://www.daff.qld.gov.au/plants/ ta có số liệu của 2 dòng đầu tiên của bảng 4 (trong 4 năm đầu ta chưa thu hoạch được hạt nào, đến năm thứ 5 thì thu hạt được 1 kg/cây, năm thứ 10 thu được 10kg/cây. Vậy tính cả 10 năm thì thu được trung bình mỗi năm là 3,2kg/cây, không phải là 70kg/cây như ông Tạn và nhà báo Anh Khoa nói).
Từ những số liệu trên ta lập được Bảng 4:
Bảng 4:
Từ bảng 4 ta tính được tổng thu nhập trong 10 năm (khi trồng 100.000 hecta cây mắc ca) là 2.496 triệu USD, tức là thu nhập trung bình mỗi năm là 250 triệu USD (1/4 tỉ đô la).
Tóm lại, người viết bài này ủng hộ chủ trương chiến lược phát triển cây mắc ca tại Tây Nguyên nhưng khi làm các dự án, nhất là khi điều hành các dự án và chương trình cụ thể cần phải tác nghiệp thận trọng và chuyên nghiệp, lấy lợi ích của người lao động ở nông thôn và lợi ích kinh tế xã hội của đất nước làm trọng, hạn chế tối đa các hiện tượng tiêu cực “đục nước béo cò” (nghe nói có nơi nông dân đã phải mua cây giống mắc ca với giá “khủng” là 100.000 VNĐ/cây).
—
Tác giả: GS. Đinh Xuân Bá
(*) Giám đốc Trung tâm Sinh học ứng dụng SECOIN
Cái gì trồng nhiều quá cũng không hay nhưng mà được đầu tư bài bản + đầu ra OK thế thì k thành cây $ mới lạ. Có thêm cây này thì chắc Hạt Điều sẽ không còn thống trị được nữa
Cám ơn tác giả bài báo & Ban biên tập Y5!
Đất nước ta đang trong giai đoạn phôi thai của quá trình hội nhập; mọi lĩnh vực đều gặp khó khăn mà đặt biệt là đầu ra cho sản phẩm nông nghiệp: lúa, mía, khoai mì, cá tra, tôm, tiêu, điều, ca cao, cà phê, …đã có chính sách, đã đầu tư xây dựng nhà máy chế biến, thị trường tiêu thụ đó thôi vậy mà cuộc sống của nông dân vẫn luôn khó khăn và giờ thêm mắc ca. Biết rằng chúng ta không thể ngồi im, buộc phải tìm tòi, xoay xở để tồn tại.
Giá cả giờ đây hình như không phụ thuộc vào Cung – Cầu nữa mà phụ thuộc vào Đầu cơ, phải vậy không bà con!?
Cũng không giám nói nhiều xin tặng tác giả bài viết một chữ “Tâm”.
Đúng là bài viết đáng nhận chữ TÂM
Tất cả hội thảo, chưa có tiếng nói từ người trồng mắc ca, mà chỉ từ chính sách, nhà vườm ươm, nhà đầu tư tương lai.
Cẩn trọng.
Đặc biệt tỉnh Lâm ĐỒNG, có nhiều lựa chọn khác chứ không nhất thiết mắc ca.
Đáng lí bài viết này phải viết cách đây rất lâu rồi. Bây giờ có phải là muộn rồi ko. Nếu người dân mà biết thông tin này thì họ đã có phương án và lựa chọn cho mình rồi. Nhưng dù sao muộn còn hơn không.
Cảm ơn tác giả rất nhiều khi đã cho thấy những cái thực tế về giá trị Mắc ca …
Việt Nam mình thì cũng đến vậy thôi, mới ca ngợi cây cao su là 1 loại vàng trắng rồi cũng hô hào, khuyến khích dân trồng ồ ạt. Biết bao tiền của, công sức bỏ ra chưa khai thác thì giá mủ cao su quá bèo lại chặt bỏ. Thật là buồn hết chỗ nói vẫn điệp khúc trồng, chặt phá 1 bài ca muôn thuở chỉ khổ cho người nông dân.
Đúng là cơ quan chức năng mình không đủ năng lực đánh giá, nhưng không phải cái gì cũng đổ lên họ, cái gì cũng khổ cho người dân.
Nói đi phải nhìn lại, cái chính là dân mình có chịu nghe, áp dụng theo hay ko? hay vẫn là giữ tập quán cũ, làm ăn manh mún, có lợi là làm?
Một bức tranh hoàn toàn tươi sáng cho cây Macca, tuy nhiên muốn thành hiện thực thì các công ty, đầu mối XK macca hãy phát giống miễn phí cho bà con nông dân trước đi đã, chứ đừng có hô hào viễn cảnh tươi sáng của cây Macca rồi bán cây giống với giá cắt cổ, sau này cây cho thu hoạch thì lại mua vào giá 15 đồng/kg chứ không phải 15USD/kg.
Bài viết hay nhất và cụ thể nhất về cây tỷ đô mà mình từng xem. Cảm ơn tác giả
Cảm ơn tác giả bài viết rất nhiều!
Tôi là người lảm trong một cộng ty chuyên nhập khẩu hạt maca, và có thể nói công ty tôi hiện là một trong rất ít công ty nhập khẩu mặt hàng này tại Việt nam. Chúng tôi đang bán ra hạt maca thô cho đa số nhà bán lẻ tại thành phố` Hồ Chí Minh hiện nay. Vì vậy tôi biết rõ giá cả, thị trường, tiêu thụ loại hạt này tại Việt Nam. Khi đọc các bài báo trước đây nói về tiềm năng của loại hạt này, tôi thật sự lo lắng vì các thông tin nêu trong đó rất thiếu chính xác, từ đó nông dân dễ mắc sai lầm.
Nếu cứ theo tâm lý đám đông thì nông dân ta, ngành nông nghiệp nước ta lại phải bị trả giá như đã từng trong quá khứ. Sau hàng trăm năm trồng và phát triển thì diện tích trồng maca cả thế giới hiện nay mới có 80.000ha, vậy mà có người đặt kế hoạch phát triển ở VN 200.000 ha trong vòng chục năm tới ?!. Khi nói điều này với đối tác của tôi ở nước ngoài thì họ nói tôi nghe nhầm chứ làm gì có.
Thật là ảo tưởng và thiếu tính toán!
Em cũng đang phân vân, thấy báo đài tivi ca tụng thấy ngon ăn quá các bác à nhưng chưa dám thử cái loại cây này. Em không cần tỷ đô, chỉ cần tỷ đồng như tiêu là được rồi. Sợ nhất là cây giống trôi nổi, mua về trồng 5 năm sau nó ra cái trái mắc cổ thì chỉ có nước kéo cả nhà ra ôm nó mà khóc cho no bụng thôi
Tôi đang nghiên cứu về Mắc Ca. Anh có những thông tin gì bổ ích về những dự định phát triển Mắc Ca tại Việt Nam xin cho biết
những bài như thế này mới có ích
cảm ơn tác giả rất nhiều
Cám ơn tác giả đã cho một thông tin hửu ích và cùng một câu nói là chữ tâm. Thử hỏi chúng ta vì lợi ích nhóm để có cuộc sống tốt đẹp nhưng phải hại đến vô số người nông dân chân chính chỉ vì họ ăn học không cao còn thiếu hiểu biết.
vậy mà hại được họ có cãm thấy nhục khôngLà GS toán học, ông tính toán số học tại bảng 4 thì đúng nhưng bài toán kinh tế phát triển thì sai. Sao ông không tính thu nhập của Mắc Ca từ năm thứ 7, thứ 10 trở đi (sau khi đã trừ chi phí chăm sóc)