Hàng trăm doanh nghiệp nội địa chuyên kinh doanh cà phê xuất khẩu đã và đang phá sản, lụi tàn, vì nhiều hãng có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đầu cơ, lũng đoạn dần nguồn nguyên liệu mà Nhà nước cùng người dân dày công gây dựng…
Mất ghế ngay trên sân nhà
Với hơn nửa triệu hecta cà phê, mỗi năm Việt Nam (VN) xuất khẩu trên 1,2 triệu tấn cà phê hạt nhưng kim ngạch năm đạt cao nhất (2011) chỉ là 2,4 tỷ USD, do trên 90% sản lượng bán ra mới ở dạng sơ chế giá rẻ.
Năm 2007, Chính phủ ban hành Nghị định 23 khuyến khích doanh nghiệp (DN) 100% vốn nước ngoài kinh doanh cà phê tại VN, với điều kiện không trực tiếp thu mua nguyên liệu từ nông dân mà chỉ được đầu tư chế biến sâu. Từ đó, lãnh đạo các tỉnh Tây Nguyên cũng mở cửa mời gọi DN FDI với nhiều ưu đãi. Trước lời mời hấp dẫn từ đất nước số 1 thế giới về sản lượng cà phê Robusta, lần lượt các đại gia cà phê toàn cầu xuất hiện.
Tuy nhiên, phần lớn DN FDI đến VN chỉ đánh quả nhanh bằng đầu cơ buôn cà phê hạt. Với lợi thế tuyệt đối về nguồn vốn lớn, lãi suất vay thấp, không phải chia sẻ gánh trách nhiệm về rủi ro thời tiết và đầu tư xây dựng nguồn nguyên liệu, họ dễ dàng lách qua rào cản của Nghị định 23, đẩy nhiều DN nội vào thế phá sản và nguy cơ đánh mất thương hiệu Việt trên thị trường cà phê thế giới.
Liên doanh có vốn đầu tư nước ngoài đầu tiên được cấp phép xuất khẩu cà phê tại Đăk Lăk từ năm 1995 là Dakman. Tỉ lệ vốn góp 66,4% của Dakman từ tập đoàn ED&FMAN (Anh), phần còn lại của Cty TNHH MTV Xuất nhập khẩu Cà phê 2.9 (Simexco Đăk Lăk, DN thuộc Tỉnh ủy). Nhiều năm liền, Dakman liên tiếp báo lỗ, không nộp thuế thu nhập DN.
Sau Dakman, có thêm gần chục DN FDI khác được UBND tỉnh Đăk Lăk cấp giấy chứng nhận đầu tư. Trong số đó, đến nay chỉ mỗi một DN thực sự đầu tư sâu về chế biến, là Cty TNHH Cà phê Ngon (Ấn Độ) với nhà máy chế biến cà phê hòa tan đặt tại huyện Cư Kuin, công suất 10.000 tấn/năm, tổng vốn đầu tư 50 triệu USD, có sản phẩm xuất khẩu từ quý I-2012.
Nhiều DN FDI khác vẫn chỉ tranh mua, tranh bán cà phê nhân với DN nội. Chính quyền khó xử lý DN FDI xé rào, bởi một mặt đây chính là khách quý do chủ nhà trân trọng rước về, mặt khác do còn có sự đá nhau trong cơ chế, vì Nghị định 23 cấm DN nước ngoài mua hàng trực tiếp, còn Luật Đầu tư thì không.
Dù biết 2 chi nhánh Neumann và Olam đã mua trực tiếp hàng trăm tấn cà phê của nông dân từ các năm 2009, 2010, cơ quan chức năng VN không thể xử phạt. Niên vụ 2010 – 2011, các DN này thu mua và xuất khẩu hơn 180.000 tấn cà phê hạt, gần nửa sản lượng cà phê cả tỉnh.
Đây là mặt hàng được hoàn thuế GTGT nên ngân sách chẳng thu được đồng nào, dù chính quyền cùng người dân đã và sẽ còn phải tiếp tục bỏ ra hàng trăm nghìn tỷ đồng để chăm vùng nguyên liệu và cải tạo, tái canh số cà phê già cỗi.
Lách luật bằng cách… hỗ trợ nông dân
Một trong những cách lách luật dễ coi hơn cả, là thông qua các dự án hỗ trợ nông dân, mà sáng kiến mới được công khai gần đây là một ví dụ.
Đầu tháng 5/2012, dự án Xây dựng hệ thống chế biến ướt cà phê vối cho nhóm nông hộ tại Đăk Lăk được nhóm tư vấn dự án M4P2 giới thiệu với đối tượng thụ hưởng đầu tiên là 53 hộ nông dân huyện Cư M’gar tham gia. Hợp tác xã Ea Kiết được nhận Chứng chỉ thương mại Công bằng, cùng quản lý một hệ thống chế biến ướt cà phê Robusta trị giá 6 tỷ đồng, do Dakman ứng vốn xây dựng rồi bàn giao.
Đại diện HTX, anh nông dân Nguyễn Văn Phúc, vui mừng kể: Với chứng chỉ được cấp, cà phê mang thương hiệu Ea Kiết trồng trên tầng đất bazan màu mỡ nhất của tỉnh Đăk Lăk được Dakman thu mua toàn bộ với giá cao hơn giá thị trường từ 2,2 đến 2,5 triệu đồng mỗi tấn, bình quân thu nhập mỗi hộ tăng thêm 15-20 triệu đồng/ năm.
Sắp tới sẽ có thêm hàng trăm hộ nữa tham gia dự án, mở rộng nguồn nguyên liệu, tất nhiên sẽ ưu tiên dành bán cho nhà hỗ trợ là Dakman. Điều đó đồng nghĩa với việc các DN nội khác khó chen chân vào Ea Kiết để mua cà phê từ đồng hương. Dù khoản tiền hỗ trợ phía DN FDI bỏ ra không lớn lắm, nhưng cũng đủ giúp họ bắc cầu thẳng vào vùng nguyên liệu, lách dễ dàng qua rào cản của Nghị định 23.
Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới khu vực Đông Á – Thái Bình Dương tổ chức ở TPHCM năm 2010, Bộ NN&PTNT cam kết cùng với 12 tập đoàn, doanh nghiệp quốc tế thành lập 5 nhóm đối tác công tư nông nghiệp cho nhiều loại nông sản, trong đó có cà phê.
Tại diễn đàn Kinh tế Thế giới diễn ra ở Davos (Thụy Sĩ) tháng 1- 2011, 17 công ty đa quốc gia như Nestlé, Yara, Syngenta, Cisco, EDE Consultang, Dakman đưa ra sáng kiến liên kết công tư (PPP) mang tên Tầm nhìn mới cho nông nghiệp, để hỗ trợ nông dân. Theo đó, riêng chi nhánh Nestlé tại Việt Nam đã thông qua các mô hình dự án nông nghiệp bền vững với mục tiêu công khai mỗi năm mua đứt 1/4 tổng sản lượng cà phê Robusta.
Động thái mang tính áp đảo của đại gia Nestlé khiến các DN nội rúng động. Cuộc chơi của những ông lớn có doanh số vài tỷ USD dễ dàng đập bẹp ý chí của nhiều DN Việt yếu thế.
Sắp lại bàn cờ Cà phê Việt
Tại huyện Lâm Hà (Lâm Đồng), Tập đoàn Thái Hòa bỏ dở xây dựng, nhà máy chế biến Cà phê hòa tan công suất chế biến dự kiến 180.000 tấn/năm. Sự nôn nóng cạnh tranh khi bước vào cuộc chiến không cân sức trước các đối thủ FDI hùng mạnh đã khiến Thái Hòa thảm bại. Sản lượng cà phê Lâm Đồng 35 vạn tấn/năm phần lớn bị gom vào cái túi khổng lồ FDI, cộng với lãi suất vay tiền đô của DN ngoại chỉ 3,5-4,5%/năm, còn Thái Hòa như mọi DN nội khác chịu lãi nặng gấp 4-5 lần đã sớm kiệt quệ dưới gánh nợ lên đến gần hai nghìn tỷ đồng, tương tự tình trạng Vinacafe Tây Nguyên.
Trước cơn bão FDI, bàn cờ cà phê Việt sắp lại chỉ còn vài quân mạnh với thứ tự top 3 như sau: Số 1 – Tập đoàn Intimex niên vụ 2011-2012 dự kiến xuất khẩu 200 nghìn tấn. Số 2 – Simexco Đăk Lăk dự kiến xuất khẩu 110 nghìn tấn. Số 3 -Tổng Cty Tín Nghĩa Đồng Nai dự kiến xuất khẩu 90-95 nghìn tấn. Đây là những DN đã chuẩn bị hành trang chặt chẽ trước khi bơi vào biển lớn Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), xây dựng uy tín đủ để bán hàng trực tiếp cho các nhà rang xay với giá có lợi nhất, có thể vay ngoại tệ từ các ngân hàng nước ngoài với lãi suất ưu đãi. Dù vậy, ông Lê Đức Thống, Giám đốc Simexco, vẫn cho rằng, trước các đối thủ FDI, ông cùng các cộng sự vẫn không dám ngủ say, quên cảnh giác, lơ là.
Ở phân khúc lợi nhuận cao, Cty cà phê Trung Nguyên đang đẩy mạnh bán mặt hàng Cà phê hòa tan sang thị trường Trung Quốc. Tính tới tháng 6, dù tốc độ tăng trưởng lên tới 178% so với cùng kỳ năm 2011, DN này vẫn đối mặt nỗi lo tranh mua nguyên liệu của DN FDI. Dù Trung Nguyên đã hỗ trợ vùng nguyên liệu 2.000 ha nhận chứng chỉ UTZ, ai ngăn được các chủ vườn vẫn bán cà phê cho DN FDI, nếu được chào giá cao hơn?
Dự án do công ty TNHH Dakman Việt Nam triển khai với sự hỗ trợ của Quỹ Thách thức Việt Nam (VCF), thuộc Ngân hàng Phát triển Châu Á từ tháng 10-2008 tại địa bàn xã Ea Kiết, huyện Cư M’gar bằng việc thành lập HTX nông nghiệp dịch vụ Công bằng Ea Kiết (có 56 xã viên, sở hữu trên 100 ha cà phê, sản lượng ước đạt 400 tấn). Trong đó, VCF tài trợ 49% vốn, còn lại 51% là vốn góp của bà con xã viên và công ty Dakman. Dự án đã xây dựng nhà máy chế biến cà phê ướt trị giá trên 6 tỷ đồng, công suất 5 tấn quả tươi/giờ, nhiệm vụ chính là sản xuất, sơ chế cà phê nhân đạt chứng nhận cà phê bền vững Fairtrade. (Y5Cafe dẫn theo báo ĐăkLăk điện tử)\
Tác giả viết : Điều đó đồng nghĩa với việc các DN nội khác khó chen chân vào Ea Kiết để mua cà phê từ đồng hương.
Tôi thấy ý kiến này không hợp lý lắm. Một khi Dakman đã tài trợ và ký kết với HTX Ea Kiết thì còn đâu để DN nội chen chân vào mua nữa mà nói đến chuyện khó dễ. Giờ mới biết để gọi là đồng hương nghe càng thêm buồn!
Các doanh nghiệp trong nước chèn ép bà con bao nhiêu năm đủ rồi, giá cao hơn là bán. Bà con có đầu tư sâu đc đâu, mà quan tâm chi cái vĩ mô cả nước lãi suất cao như vậy cty trong nước chết chắc rồi (đau nhất là cái lãi suất cao này, gỡ ko đc đâu, vì sao gỡ ko đc thì do hợp đồng cho vay đầu tư BĐS). Giờ mà bắt bà con chết theo nữa à?
Nên nhớ tây khác Trung quốc, nó có thịt thì cũng chỉ “xén lông cừu”.
Kinh doanh đòi hỏi phải có nguồn lực, có kỹ năng quản lý, chiến lược và chiến thuật kinh doanh đúng mới tồn tại và phát triển. Phía nhà nước có trách nhiệm tạo hành lang pháp lý thông thoáng để mọi DN được cạnh tranh và phát triển lành mạnh, có lợi cho toàn XH.
Nhận xét “Đây là mặt hàng được hoàn thuế GTGT nên ngân sách chẳng thu được đồng nào” là không đúng! Tất cả các địa phương có hóa đơn xuất cà phê ra khỏi địa phương mình đều được thoái thuế GTGT 5% và khoản này được nhập vào Ngân sách Địa phương để sử dụng cho phát triển của địa phương đó. (Ngân sách Địa phương được tính vào tổng thể của Ngân sách Quốc gia!)
Đối với việc khuyến khích các DN trong và ngoài nước chế biến sâu, giảm xuất nhân thô, Nhà nước nên có chính sách đặc biệt để thu hút nhà đầu tư, để bảo đảm rằng họ sẽ được lợi nhiều và lợi lớn so với kiểu làm ăn “tức thời” là xuất thô. Lúc đó các DN mới đổ xô vào chế biến sâu, nâng cao giá trị sản phẩm, thuế sẽ thu được nhiều hơn, bù đắp lại một phần cho chính sách ưu đãi.
Nên nhớ rằng “Mục tiêu của DN là LỢI NHUẬN”!
Các ông DN trong nước kêu cứu, kiến nghị mong nhà nước ngăn cản các DNNN vào mua cà phê của VN, cách đây mấy ngày mấy ổng lại lên VTV cầu cứu. Sợ nhà nước mà chiều theo ý mấy ổng thì e rằng 1 ngày nào đó ko còn ai để cạnh tranh thì cà phê lại bị mấy ổng cho giá như năm 2001 2002, vì cách làm của các DNVN là luôn chốt trước rồi áp đặt giá theo ý mình để ép dân. Ví dụ họ chốt giá 30 ngàn rồi mua của dân khoảng 26 ngàn, và lượng hàng thì mấy ổng bán ồ ạt lúc vô mùa với lí do yếu vốn làm giá thấp chứ ko có sự điều tiết găm hàng như lúc có sự cạnh tranh. Mấy ổng chỉ mong một mình một chợ để dễ bề thao túng.
Từ trước tới nay các DN xuất khẩu cà phê trong nước có bao giờ đầu tư cho nông dân trồng cà phê. Họ chỉ biết mua bán theo kiểu hàng xén, thiếu tiền thì nhà nước bơm, thua lỗ nhà nước và nông dân gánh, lợi nhuận doanh nghiệp hưởng… Hãy dẹp bỏ những Vina thua lỗ ăn xổi ở thì nhằm giảm gánh nặng cho ngân sách, tạo cơ chế bình đẳng cho doanh nghiệp, nông dân được hưởng phần lợi nhuận chính đáng của mình.
Bây giờ là thời đại nào rồi ! Thị trường thì phải cạnh tranh, có cạnh tranh mua thì nông dân mới được giá tốt. Nhà nước cứ bao cấp mãi thì biết bao giờ mới khá lên được. Cần phải có 1 sân chơi công bằng cho doanh nghiệp Nội và Ngoại !
Thật chán khi xem những bài báo kêu cứu kiểu VINALINE này.
Thử hỏi các ông doanh nghiệp nội có ai đầu tư cho nông dân không ? Thử hỏi trong mấy chục năm khi mà chưa có các ông FDI thì các ông nội doanh nghiệp XNK nội địa chỉ một mình , một chợ nhưng đã làm nên công trạng gì cho nông dân hay vẫn “nông dân chết mặc bay , tiền thầy cứ bỏ túi”.
Không có chiến lược kinh doanh hợp lý , không có trình độ quản lý …. thì ra đi là phải rồi.
Bây giờ lại bắt họ đi vào chế biến “sâu”, thử hỏi ai không tính đến thị trường và lợi nhuận, làm ăn như Thái Hòa thì chết là phải còn kêu ca gì.
Nếu không có chiến lược hợp lý cho ngành cà phê thì đừng lấy thêm ngân sách của nhà nước và tiền thuế của dân để nuôi sống những con sâu VINA nữa.
Doanh nghiệp nội trên lĩnh vực kinh doanh cà phê có lẽ cũng chỉ từ 3 con số trở xuống còn người nông dân sản xuất cà phê (tính theo đơn vị hộ) có lẽ không dưới 7 con số ( không dưới 1.000.000 hộ). Có lẽ nông dân là đối tượng khổ nhất, được thụ hưởng các chính sách xã hội cũng như những tiến bộ, văn minh của nhân loại ít nhất. Vậy thì chính sách cần hướng về ai? Nếu những nhà quản lí, những nhà lãnh đạo có tâm, có tầm thì sẽ có lựa chọn, có câu trả lời thỏa đáng. Còn nông dân chúng ta xin chào thua nếu vẫn cứ vì lợi ích nhóm mà hành xử như những năm qua. Xin các nhà lãnh đạo nhớ cho rằng Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) vừa ban hành Nghị quyết số 26 ngày 05/8/2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Phải làm sao để NQ đi vào cuộc sống.
Giờ này mà cứ còn ngồi đó mà kêu gì nữa…! Phải tự cứu mình trước khi trời cứu. Đã là nền kinh tế thị trường và hội nhập thì phải chấp nhận sự cạnh tranh, còn không thì chấp nhận sự loại bỏ khỏi cuộc chơi. Cổ động viên chúng ta ai mà không có lòng tự trọng vì mầu cờ sắc áo để cổ vũ đội nhà. Chỉ có điều đội nhà bị thua ngay trên sân nhà thì lỗi này thuộc về ai ? Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Hiệp hội cà phê (Vicofa), 20 nhà xuất khẩu cà phê hàng đầu Việt Nam… Cả ngành cà phê Việt Nam giờ này cũng chưa hề có “chiến lược cho ngành cà phê Việt”. Thế mà nước Úc cà phê có tên tuổi gì đâu mà trên Y5Cafe gần đây có đăng bài và họ đã có “Chiến lược cà phê Úc”.
Có lẽ bà Quỳnh Chi đã nói đúng “Phải có tổ chức đứng ra đại diện cho người nông dân sản xuất cà phê”. Ngành cà phê Việt có thể không còn cơ hội để xây dựng thương hiệu ấn tượng cho con cháu chúng ta được nhờ và hãnh diện với đât nước có sản lượng cà phê hàng đầu thế giới. Nếu như các vị trên ở trên cao quá cứ vô cảm và không đưa ra được chiến lược tối ưu cho ngành.
Thiện tai ! thiện tai !
Các doanh nghiệp trong nước đúng là làm ăn chụp giật được đồng nào hay đồng ấy không quan tâm tới lợi ích của nông dân.
Tuy nhiên nếu để các doanh nghiệp trong nước chết hết thì khi đó DN FDI lại lộ mặt thật của họ. Họ sẽ ép giá không thuơng tiếc đâu. Ai trong chúng ta cũng biết chính các doanh nghiệp nước ngoại là kẻ luôn tung tin đồn nhãm để gây sức giảm giá lên cà phê mà.
Cơ chế cạnh tranh không có nghĩa là để kẻ mạnh bóp chết kẻ yếu. Vì để kẻ yếu chết đi rồi thì kẻ mạnh sẽ lũng đoạn thị trường, khi đó thiệt hại lâu dài là chính nông dân chúng ta.
Thế thì như bạn Nguyen Quoc Phong chúng ta cứ để doanh nghiệp trong nước chết từ từ, lúc đó dân làm càpe giầu rồi thì chiến với doanh nghiệp nước ngoài một phen …