Với sản lượng thu mua lên tới 54% khối lượng càphê, các doanh nghiệp nước ngoài (FDI) đang dần chiếm lĩnh thị phần nguyên liệu càphê của Việt Nam. Không chỉ gây khó khăn cho các doanh nghiệp trong nước, lợi nhuận kinh doanh của ngành còn rơi vào túi các nhà kinh doanh ngoại.
Tập đoàn Thái Hòa liên kết với nông dân trồng cà phê để tạo sức mạnh cạnh tranh.
Nhiều chuyên gia cho rằng, để không bị lép vế trên sân nhà, doanh nghiệp nội phải tổ chức lại sản xuất và liên kết chặt chẽ với nông dân.
Nông dân hưởng lợi thấp nhất
Theo Hiệp hội Càphê – Ca cao Việt Nam (Vicofa), cả nước hiện có 140 doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu càphê, trong đó có 12 doanh nghiệp FDI. Trong số 50 doanh nghiệp lớn thì 12 doanh nghiệp FDI xuất khẩu 380.000 tấn, 38 doanh nghiệp trong nước xuất 790.000 tấn; 90 doanh nghiệp còn lại chỉ xuất chừng 30.000 tấn, trong khi ngành càphê được coi là mang lại lợi nhuận cho cả người trồng lẫn nhà rang xay, chế biến sâu. Trong chuỗi này, nông dân chỉ hưởng lợi 13%, nhà máy chế biến 25%, còn lại thuộc về những nhà rang xay và chế biến càphê. Chính vì thế, việc doanh nghiệp ngoại giành ưu thế trong việc thu mua nguyên liệu cũng đồng nghĩa với việc lợi nhuận rơi vào túi họ nhiều hơn. Đây là nghịch lý đối với một nước xuất khẩu càphê thuộc top đầu thế giới như Việt Nam.
Có quá nhiều lý do để giải thích vì sao doanh nghiệp nội lại lép vế trong cuộc chơi này. Ông Nguyễn Văn An, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Thái Hòa chia sẻ, doanh nghiệp trong nước luôn yếu thế hơn so với doanh nghiệp FDI. Doanh nghiệp FDI kinh doanh trực tiếp với các thương nhân rang xay càphê trên sàn giao dịch, họ có hệ thống chi nhánh trên cả nước để thu mua sản phẩm đến từng hộ nông dân. Họ cũng nắm bắt tốt hơn diễn biến thị trường nên luôn đưa ra chiến lược kinh doanh hợp lý. Và đặc biệt, họ có nguồn tài chính hùng hậu hơn so với các doanh nghiệp trong nước.
Ngược lại, chuyên gia ngành hàng càphê Đoàn Triệu Nhạn cho rằng, ngành kinh doanh càphê đầy rủi ro, nông dân phải có càphê dự trữ, còn doanh nghiệp ký hợp đồng phải có càphê bán, trong khi việc tiếp cận vốn rất chật vật. Mặc dù việc tranh mua sẽ góp phần đẩy giá càphê lên cao và khi ấy nông dân sẽ có lợi song nếu cứ chạy theo ngoại mà bỏ nội thì đến một lúc nào đó, doanh nghiệp không thu mua nữa, chính nông dân sẽ thiệt thòi.
Liên kết, giải pháp duy nhất
Nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, nếu các doanh nghiệp trong nước không chủ động tìm cách thoát khỏi khó khăn thì trong tương lai không xa, doanh nghiệp FDI sẽ làm chủ hoàn toàn cuộc chơi. Bởi thực tế cho thấy, khi Việt Nam đã là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cuộc cạnh tranh về vấn đề nguyên liệu sẽ diễn ra công bằng, ai mạnh sẽ chiếm lĩnh thị phần.
Lường trước được khó khăn này, nhiều năm qua, Tập đoàn Thái Hòa đã đi trước một bước khi cho xây dựng nhà máy sát vùng nguyên liệu. Để nâng cao chất lượng, Thái Hòa đã tổ chức giúp nông dân sản xuất theo bộ chứng nhận chất lượng. “Chúng tôi đang xây dựng mô hình liên kết giữa doanh nghiệp với nông dân, nói là “4 nhà” nhưng thực chất doanh nghiệp đang đóng 2 vai trò, vừa là doanh nghiệp, vừa là nhà khoa học để tư vấn cho nông dân. Chỉ có liên kết với nông dân thì doanh nghiệp sẽ không còn phải lo tranh mua nguyên liệu như hiện nay”, ông An nói.
Hiện, các doanh nghiệp FDI thu mua càphê với số lượng không lớn, nếu chúng ta tổ chức được mối liên kết với nông nhân thì sẽ không sợ bị cạnh tranh. Cái chính là doanh nghiệp nội chưa tổ chức được trong khi doanh nghiệp FDI hầu hết là tập đoàn lớn, họ thu mua có tổ chức.
Một vấn đề khác cần phải bàn tới là việc Việt Nam có nhiều doanh nghiệp xuất khẩu càphê nhưng phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vì thế phải nâng cao sức cạnh tranh bằng cách tổ chức lại sản xuất để tạo ra giá trị gia tăng cao.
Được biết, Hiệp hội Càphê – Ca cao Việt Nam và các địa phương đang dần thay đổi phương thức sản xuất để giảm bớt hiện tượng tranh mua, tranh bán. Hiệp hội cũng đề xuất một mô hình mới là đưa càphê vào ngành hàng có điều kiện, gắn vấn đề tiêu thụ với hỗ trợ cho nông dân để nâng cao khả năng cạnh tranh.
Thúy Nga
Trước khi gia nhập WTO nhà nước đã chuẩn bị rất lâu. Việt Nam gia nhập WTO cũng đã nhiều năm rồi, doanh nghiệp có thừa thời gian chuẩn bị cho chuyện này. Vậy mà cũng vẫn kêu thua là sao? Vậy tầm nhìn của những nhà kinh tế mất đâu rồi? Nhiều người được gọi là chuyên gia cao cấp này nọ dể làm gì? Sao họ không tham mưu đưa ra kế hoạch để chuẩn bị cho những cuộc cạnh tranh như vậy nhỉ? Càng nghĩ càng thấy buồn tủi vì là một nông dân…
Cảm ơn DN ngoại FDI đã dạy khôn cho DN nội qua việc tự do cạnh tranh sòng phẳng, đã giúp cho DN nội “sáng mắt, sáng lòng”.
Nếu không có DN ngoại “dạy khôn” thì DN nội mãi mãi chỉ là “gà què ăn quẩn cối xay”, như vậy làm sao mà tiến bộ. Làm gì có chuyện ngồi một chỗ rung đùi mà nhặt tiền rơi!
Đã đến lúc DN nội phải biết cách tự nâng cao năng lực cạnh tranh của mình để mà tồn tại!
-Sự cạnh tranh sẽ tạo ra sự tiến bộ. Nếu cứ đòi ưu đãi, trợ cấp từ nhà nước thì còn lâu mới tạo được vị thế của mình trên thế giới. Trong cuộc chơi, phải có kẻ thắng người thua và những người chiến thắng sau cùng sẽ là người tốt nhất cho ngành cà phê nước nhà. Không thể cá mè một lứa.
-Liên kết lại mà đè đầu dân chịu trận thì cũng chết anh dân đen. Nếu nói, liên kết với người dân thì bây giờ cũng quá muộn vì đa số những vùng nguyên liệu tốt thì mấy anh Tây đã và đang xây dựng, còn những vùng kém để lại cho mấy anh Doanh Nghiệp Việt Nam.
Các bác trên diễn đàn nhìn nhận DNTN chưa được công bằng cho lắm.
DNTN tạm phân 2 loai: một là làm ăn chân chính sòng phẳng tự thân vận động biết vì lợi ích của nhiều phía trong đó có nông dân, hai là làm ăn kiểu dựa dẫm thuộc con ông cháu cha nhờ quen biết móc lối đặt lợi ích cá nhân trên tất cả.
Kiểu thứ hai rất giỏi kêu ca và tận dụng mọi kẽ hở của nhà nước và nhân dân để làm giàu.
Ý của các bác đều phản ảnh đối tượng thứ 2 nên có phần oan cho đối tượng DNTN làm ăn có lương tâm xưa nay. Theo quy luật tư nhiên các DN làm ăn có uy tín vẫn được nông dân ủng hộ đang vả sẽ tồn tại, còn DN lừa trên gạt dưới trước sau sẽ ra đi.
Tôi thấy bạn quan tâm nói cũng phải. Bạn thử đưa ra lấy ít là hai ba DNTN xem người nông dân phản ứng ra sao. Riêng cá nhân tôi cho rằng nhà nước ta đã chuẩn bị rất kỹ cho các DNTN. Nhà nước cảnh báo về sự cạnh tranh khốc liệt này từ trước khi gia nhập WTO rất lâu nhưng các DNTN quen được nuông chiều rồi và bây giờ phải trả giá thôi. Không có một nhà nước nào mà cứ muốn người dân khổ mãi cả.
Cứ để doanh nghiệp nước ngoài họ mua. Gia nhập WTO rồi mà còn vừa đá bóng vừa thổi còi. Mấy doanh nghiệp Việt Nam sao yếu quá, làm sao mà dân giàu nước mạnh được. Cứ để cạnh tranh tự do, doanh nghiệp nào mua giá cao thì nông dân bán cho doanh nghiệp đó có vậy thôi. Chứ ưu ái mãi doanh nghiêp trong nước có làm được tích sự gì. Gà què ăn quẩn cối xay. Xem lại mấy doanh nghiệp trong nước thử, vỡ nợ liên tục. Điển hình doanh nghiệp Công Chính ấy, 1.000 tỉ … Cứ như thế sao nông dân không bị đè đầu cưỡi cổ được.
Nhưng DN nước ngoài mua được rồi thì lũng đoạn thị trường cà phê thế giới, như thế còn gì là cà phê Việt Nam nữa. Thôi ta góp tiền xây chợ quốc tế cho thế giới muốn uống cà phê thì tới Việt Nam mà mua bằng tiền Việt Nam.