Chất lượng phân bón: Khâu quản lý sản xuất bị buông lỏng (kì 2)

Nghị định 15/2010/NĐ-CP về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động sản xuất, kinh doanh phân bón có hiệu lực từ tháng 4-2010 với mức phạt được nâng lên gấp đôi so với trước đó. Nhưng vì sao tình trạng sản xuất, tiêu thụ các loại phân bón giả, kém chất lượng vẫn không giảm, thậm chí có xu hướng ngày càng gia tăng?

Rất ít cơ sở sản xuất phân đáp ứng yêu cầu về công nghệ, kỹ thuật.

Kém chất lượng “từ nhà ra ngõ”!

Sản xuất phân bón yêu cầu những điều kiện cụ thể về công nghệ, kiểm định…, nhưng thực tế do việc quản lý sản xuất còn bị buông lỏng nên vẫn có tình trạng mạnh ai nấy làm, bỏ qua những yêu cầu tối thiểu. Theo chân đoàn kiểm tra liên ngành của tỉnh đi kiểm tra tình hình sản xuất, kinh doanh phân bón trên địa bàn trong thời gian qua, chúng tôi phần nào kiểm nghiệm được điều này. Tại Công ty TNHH Phú Xuân (Ea H’leo), trong giấy đăng ký kinh doanh ghi vốn điều lệ 2 tỷ đồng, nhưng khu sản xuất chỉ là 1 mảnh đất trống, 1 gian nhà xập xệ, và 1 máy nghiền đất, vài chiếc cuốc, xẻng, dụng cụ đóng bao và  vỏ bao in tên nhiều loại phân với quảng cáo chung: “giải pháp tốt nhất cho cây trồng”. Theo đó, công đoạn sản xuất cực kỳ đơn giản: bỏ đất và ít bột nhuộm màu vào máy nghiền trộn đều, dùng cuốc, xẻng xúc vào bao, may lại và …xuất xưởng! Có lẽ cũng ý thức được tác hại của hành vi gian lận này nên khi bị đình chỉ sản xuất, giám đốc Công ty đã “vui vẻ” mang ngay giấy phép kinh doanh lên trả cho cơ quan chức năng!

Tại 2 cơ sở ở xã Cư Êbur và phường Thành Nhất (TP. Buôn Ma Thuột), công đoạn sản xuất còn đơn giản hơn nữa: đất đổ  đống, lấy vồ đập tơi ra, trộn hồ tạo độ kết dính rồi đóng bao đem đi bán. Tại một số cơ sở sản xuất phân vi sinh, dù đã có hợp đồng chuyển giao công nghệ sản xuất, nhưng thực tế chỉ có các chứng từ chuyển giao mua bán men vi sinh, còn các điều kiện khác theo hợp đồng như: cán bộ kỹ thuật, hệ thống máy móc, dây chuyền kỹ thuật…thì cơ sở đều không thực hiện; mọi công đoạn sản xuất, từ việc việc ủ men, phối trộn cho đến đóng gói đều được thực hiện thủ công. Ở huyện Cư M’gar, Công ty phân bón Thiên Phúc nằm ngay gần trung tâm huyện, nhưng được che chắn kín mít nên chính quyền hầu như không biết; qua kiểm tra phát hiện có 2 loại phân bón không nằm trong danh mục. Kiểm tra một số cơ sở trên địa bàn TP. Buôn Ma Thuột, đoàn kiểm tra còn phát hiện nhiều vi phạm như: phân bón sản xuất chưa được công nhận chất lượng, sản xuất không bảo đảm các điều kiện cho phép đối với môi trường… Công nghệ, quy trình sản xuất thô sơ nên sản phẩm phân bón của các cơ sở này rất khó bảo đảm cả về chất lượng và định lượng. Tuy nhiên, do sản xuất với quy mô nhỏ, sản lượng thấp nên những sản phẩm này chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tổng lượng phân bón trên thị trường.

Điều đáng lo ngại là trong số phân bón nhập từ ngoài tỉnh – chiếm thị phần lớn trên địa bàn Dak Lak – cũng xuất hiện nhiều loại “có vấn đề” về chất lượng. Những vụ phân bón giả, kém chất lượng được phát hiện thời gian qua phần lớn rơi vào nhóm hàng nhập này. Phân bón kém chất lượng chủ yếu là NPK, do nhu cầu tiêu thụ lớn, dễ pha trộn, làm giả và bán với giá rẻ. Kiểm tra một số cơ sở sản xuất phân bón giả với số lượng lớn trên địa bàn TP. HCM, các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương thời gian qua, cơ quan chức năng phát hiện nhiều lô hàng đã và đang chuẩn bị đưa đi tiêu thụ ở các tỉnh Tây Nguyên. Theo báo cáo kết quả kiểm tra phân tích của Trung tâm Kỹ thuật đo lường tiêu chuẩn chất lượng 3 về chất lượng phân bón nhập khẩu, một số lô hàng phân NPK mới nhập khẩu từ Malaysia của Công ty OsakanGroup S/B; một số loại phân bón như DAP, NPK, SA, Calcilum ammonium nitrat, KNO3… nhập khẩu từ Trung Quốc đều có hàm lượng chất dinh dưỡng thấp hơn so với mức đăng ký chất lượng. Mới đây, Cục Hải quan TP.HCM cũng phát hiện và xử lý một doanh nghiệp nhập 63 tấn phân bón hữu cơ Vimax 3.3.3, xuất xứ Malaysia không đạt chất lượng nhập khẩu theo quy định.

Trăm dâu đổ đầu… nông dân

Để xác định nguồn phân đã mua, bà con cần có hóa đơn đỏ làm chứng cứ..! ( Ảnh minh họa )

Khi tung sản phẩm ra thị trường, doanh nghiệp sản xuất áp dụng đủ các loại chiêu thức để thu hút nông dân đến mua, từ việc “nổ” về chất lượng sản phẩm, đến tặng quà, khuyến mãi, sẵn sàng cho mua trả chậm, thậm chí chở hàng đến tận rẫy. Nhưng khi xảy ra sự cố với sản phẩm, thì họ không ngần ngại giở đủ chiêu để chối bỏ trách nhiệm; trong đó một chiêu được áp dụng khá hiệu quả là đánh vào tập quán mua bán không lấy hóa đơn của nông dân.

Như trường hợp bà Phạm Thị Danh, khi vườn cây còn “thoi thóp” thì đại diện Văn phòng Tây Nguyên Công ty CP Thanh Hà có đến hướng dẫn cách hồi phục; nhưng khi cây chết hẳn thì họ cho rằng không phải do phân bón của Thanh Hà nên không xem xét giải quyết. Người bán loại phân này cho bà Danh thừa nhận có đến tận vườn hướng dẫn trực tiếp cách sử dụng, nhưng lại cho rằng khi ông ta không có ở đó thì “chưa chắc bà Danh chỉ dùng 1 loại phân này, cũng chưa chắc bà sử dụng đúng theo quy trình như tôi đã hướng dẫn!”. Trong biên bản làm việc với thanh tra Sở NN-PTNT ngày 22-9-2011, đại diện thanh tra và người khiếu nại đã đề nghị Công ty có trách nhiệm hỗ trợ một phần thiệt hại để khôi phục vườn cây, thì bà Đặng Thị Hoa, đại diện Văn phòng Tây Nguyên Công ty CP Thanh Hà cho rằng không có cơ sở khẳng định là bà Danh đã dùng phân bón của Thanh Hà (!?). Riêng về việc đề nghị hỗ trợ thiệt hại, Văn phòng sẽ báo cáo để Công ty… xem xét giải quyết và có văn bản trả lời cụ thể bà Danh. Nhưng đến nay đã hơn 1 tháng trôi qua mà Công ty vẫn “bặt vô âm tín”. Thanh tra Sở đã lấy mẫu phân bón này đi xét nghiệm nhưng cũng chưa có kết quả.

Trường hợp ông Cát Văn Băng mua phân NPK tại 1 đại lý phân bón trên đường Phan Chu Trinh, theo thông tin trên bao bì thì sản phẩm này được nhập khẩu bởi Công ty TNHH Việt Hóa Nông, nhưng không có nhãn mác phụ. Khi phát hiện phân bón kém chất lượng, ông Băng đến đại lý đổi lại thì bị từ chối nên đã khiếu nại đến cơ quan chức năng. Sau rất nhiều lần đi lại, làm việc giữa các bên liên quan, sự việc vẫn không được giải quyết dứt điểm. Đại diện Công ty TNHH Việt Hóa Nông đến tận nơi để kiểm tra nhưng đại lý bán loại phân trên không có hóa đơn mua hàng của Công ty, ông Băng lại không có hóa đơn mua hàng của đại lý, sản phẩm không chứng minh được nguồn gốc nên đành chịu thua cuộc. Ông Băng mệt mỏi giãi bày: “tôi thực sự thất vọng khi thấy bên cung ứng sản phẩm tìm mọi cách rũ bỏ trách nhiệm, cơ quan chức năng cũng không quyết liệt, khẩn trương xử lý vì cho rằng không đủ chứng cứ pháp lý. Nhưng nông dân chúng tôi biết thế nào là “đủ chứng cứ pháp lý”. Chứng cứ rõ ràng là lượng phân kém chất lượng đang bày bán tại đại lý kia, nhưng trong suốt mấy tháng dùng dằng không ngã ngũ vụ việc thì lô hàng kém chất lượng đã được tiêu thụ hết”.

Cùng tình cảnh này, ông Nguyễn Tân Nhân ở xã Dlie Yang (huyện Ea H’leo) chia sẻ: Hồi đầu tháng 5, tôi mua 1 tấn phân NPK nhãn hiệu MOP tại 1 đại lý trên địa bàn xã, khi dùng phát hiện có dấu hiệu phân bón kém chất lượng tôi lập tức phản ánh theo thông tin ghi trên bao bì là sản phẩm do Công ty CP Vật tư nông sản chi nhánh Quy Nhơn nhập khẩu và phân phối. Công ty cũng đến tận nơi kiểm tra và nhận định: nơi bán không phải là đại lý của công ty, khách hàng không lấy hóa đơn nên không thể chứng minh là đã mua sản phẩm của công ty, do đó công ty không chịu trách nhiệm về sản phẩm cũng như thiệt hại của khách hàng.

Qua kiểm tra 54 cơ sở sản xuất kinh doanh phân bón trên địa bàn tỉnh trong 6 tháng đầu năm 2011, cơ quan chức năng đã phát hiện một số vi phạm như nhà xưởng không bảo đảm, dây chuyền sản xuất thô sơ, hầu hết không có phòng kiểm định chất lượng, trên bao bì không đề ngày sản xuất, sản phẩm nhập khẩu không có nhãn phụ bằng tiếng Việt, phân bón kém chất lượng, quá hạn sử dụng; đã lập biên bản, tạm giữ giấy đăng ký kinh doanh 12 cơ sở vi phạm điều kiện sản xuất, kinh doanh, nhãn hàng hóa và hạn sử dụng, xử phạt vi phạm hành chính 90 triệu đồng, tạm đình chỉ lưu thông 19.000 kg phân bón hết hạn sử dụng, 160.000 kg phân bón NPK nhập khẩu không có nhãn phụ.