Việt Nam là quốc gia sản xuất và xuất khẩu hồ tiêu lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, tình hình sản xuất hồ tiêu trong những năm qua gặp rất nhiều khó khăn do giá giảm sâu và dịch bệnh gây thiệt hại ngày càng tăng làm ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành hàng này.
Đối diện với nhiều thách thức
Hồ tiêu Việt Nam được trồng chủ yếu ở Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, chiếm hơn 93,5% diện tích hồ tiêu cả nước, trong đó vùng Tây Nguyên chiếm 64%. Diện tích hồ tiêu đã vượt so với quy hoạch khoảng 100.000 ha (quy hoạch diện tích hồ tiêu cả nước đến năm 2020 là 50.000 ha).
Tuy nhiên, hiện tại diện tích loại cây trồng này đang có xu hướng giảm xuống còn khoảng 130.000 ha vào năm 2022 do giá giảm mạnh và ảnh hưởng của thời tiết, dịch bệnh.
Đắk Lắk hiện có trên 32.800 ha hồ tiêu, sản lượng đạt gần 82.000 tấn, chiếm khoảng 40% diện tích và 43,3% sản lượng toàn vùng Tây Nguyên.
Từ năm 2018 đến nay, diện tích hồ tiêu Đắk Lắk giảm đáng kể, khoảng 5.000 ha. Ngoài nguyên nhân do giá thấp khiến người dân chặt bỏ để trồng cây khác có giá trị kinh tế cao hơn hoặc xen canh trong vườn tiêu, còn do dịch bệnh khiến hơn 2.000 ha hồ tiêu bị chết do bệnh chết nhanh, chết chậm.
Theo đánh giá của Sở NN-PTNT, trong thời gian hồ tiêu có giá cao, người dân đã ồ ạt trồng, kể cả ở những vùng đất không phù hợp như: vùng trũng, thấp, mực nước ngầm cao.
Trong khi đó, người trồng hồ tiêu lại áp dụng các biện pháp canh tác không hợp lý, thiếu kỹ thuật đã dẫn đến sự xuất hiện thường xuyên của nhiều loại sâu bệnh hại, nhất là một số đối tượng đặc biệt nguy hại như bệnh chết nhanh, chết chậm…
Bên cạnh đó, trong những năm giá tiêu xuống thấp, người dân không chú trọng đầu tư và áp dụng quy trình quản lý bệnh trong vườn cây cũng dẫn đến hiện tượng tiêu chết hàng loạt như hiện nay.
Các chuyên gia nông nghiệp cho biết, trên cây hồ tiêu tuy không có quá nhiều sâu bệnh gây hại, nhưng lại có một số bệnh hại ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, chất lượng hồ tiêu, thậm chí gây chết cây như bệnh chết nhanh do nấm Phytophthora, bệnh chết chậm do tuyến trùng, một số nấm bệnh trong đất và rệp sáp. Đây là những đối tượng dịch hại nguy hiểm nhất, thường xuyên đe dọa, gây thiệt hại lớn cho sản xuất hồ tiêu.
Tuy nhiên, điều đáng nói là có nhiều loại sâu bệnh khác tuy không gây hại nặng nề nhưng nông dân vẫn phun thuốc phòng trừ. Việc chỉ tập trung phòng trừ sâu bệnh đã làm tăng chủng loại, lượng thuốc bảo vệ thực vật trên cây hồ tiêu và làm tăng nguy cơ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trên hồ tiêu xuất khẩu. Điều này dẫn đến việc các nước nhập khẩu cũng đã tăng cường kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật đối với hồ tiêu Việt Nam khiến cho xuất khẩu khó khăn, giá hồ tiêu giảm mạnh.
Thực tế trong thời gian qua, nhiều lô hàng hồ tiêu xuất khẩu đã bị tiêu hủy hoặc trả lại gây thiệt hại lớn cho các nhà xuất khẩu, tạo tâm lý e ngại cho các nhà nhập khẩu hồ tiêu từ Việt Nam. Đây cũng là một trong những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành hồ tiêu
Hướng đến phát triển chuỗi ngành hàng bền vững
Trong hơn một thập kỷ qua, ngành hồ tiêu Việt Nam đã trải qua giai đoạn thăng trầm khi có thời điểm giá bán đạt đỉnh gần 230.000 đồng/kg, có thời điểm giá giảm xuống mức 34.000 đồng/kg và hiện nay, giá hồ tiêu ở mức 60.000 đồng/kg. Tuy vậy, Việt Nam hiện vẫn là quốc gia sản xuất và xuất khẩu hồ tiêu lớn nhất thế giới. Năm 2022, Việt Nam xuất khẩu ước đạt 220.000 tấn, chiếm 55% tổng sản lượng hồ tiêu trên toàn thế giới.
Hồ tiêu Việt Nam đã được xuất khẩu đến 115 quốc gia và vùng lãnh thổ. Việt Nam tiếp tục là quốc gia hàng đầu thế giới về sản xuất và xuất khẩu hồ tiêu, bình quân chiếm trên 40% về sản lượng và trên 60% về thị phần xuất khẩu hồ tiêu của thế giới. Riêng tỉnh Đắk Lắk, trong 9 tháng năm 2022 đã xuất 24.496 tấn tiêu, kim ngạch xuất khẩu đạt 118 triệu USD đến hơn 30 thị trường trên thế giới.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, ngành hồ tiêu của cả nước nói chung và của Đắk Lắk nói riêng còn nhiều thách thức. Đó là, sự biến đổi khó lường của khí hậu và vấn đề sâu bệnh; quy định ngày càng nghiêm ngặt của các thị trường quan trọng cũng dẫn đến các rào cản thương mại… Do đó, để các sản phẩm hồ tiêu của Việt Nam nói chung, Đắk Lắk nói riêng khẳng định được vị thế trên thị trường thế giới một cách bền vững, ngành hồ tiêu cần tăng khả năng hợp chuẩn theo các tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt là về các khía cạnh như dư lượng hóa chất, các tiêu chí sản xuất bền vững về kinh tế, xã hội, môi trường.
Sở NN-PTNT cho biết, để phát triển bền vững, Đắk Lắk cũng đã hình thành các vùng chuyên canh về hồ tiêu. Các tiến bộ khoa học kỹ thuật dần được áp dụng, như: sản xuất hồ tiêu theo hướng hữu cơ, ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm, sử dụng phân bón hợp lý… từng bước đưa sản xuất hồ tiêu theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường. Đặc biệt, Dự án “Thúc đẩy sản xuất và thương mại bền vững hồ tiêu Việt Nam” được triển khai trong giai đoạn 2021 – 2023 do IDH, Hiệp hội Gia vị châu Âu và Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam đồng thực hiện tại ba tỉnh Tây Nguyên (Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai) cho khoảng 10.000 nông dân đã góp phần nâng cao năng lực trong chuỗi cung ứng hồ tiêu để đáp ứng các yêu cầu của thị trường châu Âu và Hoa Kỳ. Đồng thời, kiểm soát và giám sát hóa chất nông nghiệp trong chuỗi cung ứng hồ tiêu; tăng khả năng tiếp cận thị trường cho các doanh nghiệp sản xuất hồ tiêu bền vững vừa và nhỏ; thúc đẩy áp dụng thực hành canh tác bền vững; tăng cường nguồn cung hồ tiêu đáp ứng yêu cầu thị trường.
Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam cho biết, để bảo đảm giá trị ngành hàng hồ tiêu và phát triển bền vững, luôn cần sự hợp tác chặt chẽ giữa người xuất khẩu, nhà chế biến với người sản xuất. Đồng thời, phải đặt nông dân ở vị trí trung tâm và nông dân cần nâng cao kiến thức canh tác. Ngoài ra, cần sự hợp tác của doanh nghiệp trong ngành hồ tiêu, cụ thể là cần khuyến khích doanh nghiệp hợp tác chặt chẽ hoặc liên kết với hợp tác xã, nông dân.
