Từ cuối tháng 6-2016 đến nay, giá có lúc lên khi xuống nhưng chủ yếu theo hướng tăng. Từ mức 1650 USD/tấn nay lên 1877 USD/tấn (5-9-2016), đã tăng trên 200 USD/tấn!
Nhiều người mua rục rịch giảm giá mua “trừ lùi”, kéo giãn giá mua xuống trừ nhiều hơn so với giá niêm yết, viện cớ giá trên sàn tăng mạnh nên giá nội địa tăng tốt, “giãn mươi vài mươi USD để mua” hàng xuất khẩu, thị trường nội địa vẫn chịu được (!).
Thật ra, nói “giá trừ lùi” là theo cách quen dùng của các nhà xuất khẩu cà phê Việt Nam vì trước đây, khi còn thông qua các người mua trung gian và môi giới hàng hóa, không có khi nào hàng cà phê Việt Nam bán được “giá cộng tới”.
Gọi đúng tên các thị trường và loại hợp đồng
Nếu nói cho đúng, đấy là giá bán xuất khẩu FOB tính trên cơ sở chênh lệch (differential) giữa giá giao hàng qua lan can tàu (FOB) với giá niêm yết trên sàn kỳ hạn cà phê. Chúng được gọi chung là giao theo hợp đồng giao sau (forward contract), tức là một loại hợp đồng mua bán cà phê mà giá cả, chất lượng, thời gian giao hàng không theo chuẩn bắt buộc của hợp đồng kỳ hạn (futures contract).
Ở đây người viết xin được mở ngoặt nói rằng hiện tại có nhiều người, kể cả nhiều nhà khoa học và nghiên cứu gọi hợp đồng giao sau là hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng kỳ hạn là hợp đồng tương lai. Họ đã qui định với nhau rằng sau này ai muốn sử dụng hai nhóm từ này đều phải hiểu và sử dụng như thế.
Thật ra, trước đây những người này do không có thực tế kinh doanh nên đã áp đặt cách sử dụng các thuật ngữ ấy một cách sai lầm, không như nội dung vốn có của các hợp đồng giao sau và kỳ hạn.
Cách nay vài chục năm khi từ “terminal market” (tiếng Anh) hay “marché à terme” (tiếng Pháp) được thay thế bằng “Nên gọi “futures market” là thị trường kỳ hạn hay tương lai?
”, thì thiết nghĩ thuật ngữ này không thể gọi cách gì khác hơn “thị trường kỳ hạn”. Nhiều người thấy có chữ “futures có ‘s’ cứ tưởng nghĩa là “tương lai” nên đặt vội cái tên “thị trường tương lai”, vậy là không thỏa đáng cho thuật ngữ này trong tiếng Việt.
Nên xem: Nên gọi “futures market” là thị trường kỳ hạn hay tương lai?
Dựa trên giá chênh lệch (differential), nếu hai bên mua bán chấp nhận mua dưới giá niêm yết, ta có “giá trừ lùi” (discount), còn mua cao hơn giá niêm yết ta có “giá cộng tới” (premium), nếu bằng giá niêm yết ta có giá “ngang giá niêm yết” (level).
Trên thị trường cà phê, hai cách mua bán này thường đi song song: mua bán tiền tươi (outright), có nghĩa là hai bên mua bán cắt giá thị trường ngay khi đồng thuận hợp đồng; cách kia ta gọi là mua bán dựa trên chênh lệch (differential) thường được nhất trí với nhau giá cuối cùng sẽ được chốt sau nên giá này cũng thường được gọi là “price-to-be-fixed” (ptbf).
Bán trừ lùi, ít rủi ro hơn?
Hợp đồng có giá chốt sau “ptbf” được cho là ít rủi ro hơn vì mức độ tăng giảm giá hợp đồng không nhiều bằng giá “tiền tươi”. Thí dụ trong giai đoạn như đã nói, giá tiền tươi trên sàn tăng trên 200 USD thì giá “ptbf” chỉ dao động quanh cộng 20 USD đến trừ 65 USD, tức chỉ 85 USD/tấn, tuy nhiên dao động này cũng không liên tục như giá tiền tươi, thay đổi chậm chứ không hàng ngày hàng giờ như “giá tiền tươi”.
Nếu nhìn trên bảng giá của trang tin này để luận bàn, nay ta có giá trừ lùi là 65 USD/tấn dưới giá London, so với gần đây có khi chỉ trừ 40-50 USD/tấn.
Người mua thường khi thấy giá trên sàn tăng mạnh, họ cố gắng kéo giãn và mua rẻ hơn có lợi cho mình nhằm kiếm lời thêm, giảm rủi ro thua lỗ, kéo giá thành mua hàng xuống, kể cả nhiều người mua đủ nay không có nhu cầu nhưng nếu giá trừ lùi rẻ, vẫn mua thêm một ít để đó…Nói chung phải thấy rằng động lực mua hàng là thiên hình vạn trạng để ảnh hưởng đến giá trừ lùi rẻ hay mắc.
Ký trừ lùi: Người mua được lợi về huy động vốn
Thường người bán hàng trách tại sao giá trừ lùi giãn ra (xuống so với giá niêm yết) mà không nhìn đến yếu tố huy động tài chính của người mua. Giá niêm yết trên sàn tăng, vốn huy động mua hàng vẫn đúng kế hoạch tín dụng, nên người mua kéo giãn để giảm lượng tiền trả khi mua hàng là một phần, phần khác người mua thường giải thích làm sao để khi giao hàng chưa chốt giá, họ chỉ trả tiền hàng rất ít như chỉ 60-70%, phần tiền hàng còn treo lại, được cho là để làm cơ sở bảo đảm an toàn khi giá xuống mạnh, ngược lại với kỳ vọng của người bán. Số tiền hàng còn lại thường được người mua chiếm dụng trong tiền hàng, mà người bán vì máu đầu cơ giá lên, quên mất đấy là lượng tiền cực lớn phải chịu chi phí tài chính, lãi suất ngân hàng…
Đã có người mua đã từng tìm cách chiếm dụng vốn rồi, khi giá niêm yết sàn kỳ hạn đi ngược với kỳ vọng người bán và bên bán xin chuyển tháng, người mua sẵn sàng treo lưỡi hái “chặt” thêm cả chục USD để trả cho cái gọi là phí chuyển tháng, tức người bán không thể chốt giá được do thua lỗ, tìm cách chốt giá trễn hơn theo hạn hợp đồng. Khi nhìn từ góc độ này, ta thấy mua bán kiểu như thế sẽ rất bất công và đôi khi chuyển nhiều lần để rồi cuối cùng tiền hàng không còn là bao nhiêu một khi bên bán chốt giá cuối cùng, do bị ăn chặn lỗ, giá niêm yết xuống sâu…
Không nên cho người mua giữ lượng hàng “bán trừ lùi” lớn
Người bán thường than giá trừ lùi giãn nhưng ít khi tìm cách tránh bị ăn chặn bởi bên mua.
Nhưng cần nói rằng giá càng trừ sâu, khả năng chốt được giá càng khó đạt theo yêu cầu, đôi khi chốt giá mua cho hàng đã giao không bằng giá thời điểm thị trường.
Nên chăng, khi cảm thấy được dù huề vốn hay thua lỗ đôi chút, nhưng thị trường có chiều hướng bất lợi, nên chốt ngay với người mua nhập khẩu. Sau đó, hãy sử dụng công cụ mua hay bán trên sàn kỳ hạn hay quyền chọn (options) thông qua một số nhà môi giới hoạt động hợp pháp để bảo vệ mình, tránh đưa tiền thêm cho người vừa chiếm dụng vốn mình, vừa nộp tiền phí chuyển tháng cho họ xài, vừa nghe họ giảng đạo đức.
Bài này không có ý đưa lời khuyên cho bạn trong giai đoạn thị trường hiện nay, mà muốn luận bàn, tìm cách cho một hướng mua bán hữu hiệu và lâu dài.
>> Giá trừ lùi trong mua bán cà phê là gì, và cách tính như thế nào?
Nguyễn Quang Bình
