VN đã có cà phê chồn? Kỳ 6: Hồi ức – Tôi nhặt cà phê chồn

Nếu nói rằng cà phê chồn chỉ có trong huyền thoại thì không ít người làm cà phê ở Tây Nguyên rất may mắn đã từng được tiếp xúc với huyền thoại đó. Chỉ khi việc săn bắt động vật hoang dã còn diễn ra và càng ngày rừng càng xa rẫy thì huyền thoại đó theo thời gian sẽ chỉ còn trong ký ức của một số người may mắn trong đó có tôi…

Kì 6 : Hồi ức – Tôi nhặt cà phê Chồn.

Sau ngay thống nhất đất nước, tôi được điều lên công tác ở Tây Nguyên. Công ty Quốc doanh Nông nghiệp Đắk Lắk được giao tiếp quản các khu đồn điền cũ của quá trình cải tạo XHCN và của nhóm tư sản bỏ chạy ra nước ngoài. Các nông trường được thành lập.

Đắk Lắk khi ấy đúng là thủ phủ của cây cà phê. Số lượng công nhân nông nghiệp sản xuất dần dần được hình thành và bổ sung, sắp xếp, tuy nhiên thiếu hụt trầm trọng nhất vẫn là công nhân để thu hái khi đến mùa cà phê chín.

Lực lượng đoàn viên thanh niên khối cơ quan và học sinh khối trung học phổ thông phải đóng cửa trường học cả tuần để tham gia cùng ngành nông nghiệp địa phương thu hái. Tôi đã biết đến cà phê Chồn từ hồi ấy.

Tôi theo chân những “ông cai” nhân công của các đồn điền cũ đi bảo vệ và kiểm tra khu vực đang được thu hái (nguyên là cai của những chủ đồn điền trước được sử dụng làm cán bộ kỹ thuật cho nông trường). Trong khu vực đồn điền, bây giờ được gọi là đội sản xuất, thường không có người lạ lai vãng, được bảo vệ nghiêm nhặt với nhiều chòi canh rất cao, quan sát được cả vùng rộng lớn nên rất vắng vẻ, hoang vu, lại nằm sát những cánh rừng chưa được khai phá, rừng nằm sát rẫy.

Các loại thú rừng hoang dã thường gặp như chồn, nhím, thỏ…rất nhiều. Thảng hoặc chúng tôi còn gặp cả cheo, mang, nai, gấu chó, gấu lợn… Đó là những lúc chúng tôi có những phút giây thoải mái bằng những màn rượt đuổi tưng bừng, những tiếng cười sảng khoái, tuy phần nhiều là chẳng được gì cả vì địa hình và cây cối quá rậm rạp.

Sau đó, tôi thường đi theo các “ông cai” để nhặt cà phê chồn. Có mùa tôi đã nhặt được đầy cả bao cát (khoảng hơn 10kg) ! Nói thật không phải ai cũng mang số cà phê này ra khỏi nông trường mà an toàn qua được các vọng gác bảo vệ nếu không nhờ vào sự cả nể của họ dành cho cán bộ tăng cường thu hái.

Qua trò chuyện với các “ông cai” và với những công nhân là đồng bào thiểu số, cùng phân tích, nhận xét, tôi mới được biết chỉ có con chồn hương mới ăn quả cà phê chín. (Thực ra còn một loài nữa cũng ăn quả cafe chín, đó là những bầy chim chào mào. Nó ăn phần thịt, nhã phần nhân đầy gốc). Mà không phải cây hay quả nào chín chồn cũng đều ăn. Nó chọn những quả chín (tất nhiên) ở những cây đã chín mọng mà (…) Vậy là phải qua hai lần chọn lựa (…), lần thứ hai mới là chồn hương. (…).

Con chồn hương là loài đi ăn đêm, thường sống đơn lẽ, tính rất cẩn thận. Sau khi vạch ra được nhiều đường đi lại an toàn từ hang ổ đến nơi có thức ăn bằng mùi mồ hôi của chính mình (xạ hương). Nó đánh dấu đường đi lại bằng nhiều lối cẩn thận rồi mới bắt đầu lựa chọn qủa để ăn. Không bao giờ nó đi về cùng một đường. Cho nên chọn đường đi xong thì trời cũng sắp sáng.

Đem được số cà phê Chồn về rồi, hôm sau tôi đưa xuống nhà của “ông cai” để nhờ vợ ông rang xay thủ công. Nhà ông này có 2 hécta cà phê vối nên ông thường tự rang xay cà phê để làm quà cho người thân, quen biết. Thế là tôi cũng bắt đầu tiếp cận việc rang xay cà phê từ đó…

Hồi đó, ở Buôn Ma Thuột số lượng quán cà phê đếm trên đầu ngón tay. Người ra quán uống cà phê còn ít. Những người ghiền cà phê thường tự pha uống ở nhà vì cho rằng cà phê ở quán uống không ngon. Tôi thường ra quán cà phê bà Thành (bây giờ là tiệm đồng hồ Nhật Vĩnh ở đường Y Jut) và quán Uất Kim Hương ở đường Hai Bà Trưng uống và nói chuyện với những người khách ghiền cà phê để so sánh những ly cà phê của Buôn Ma Thuột với cà phê của các tỉnh thành khác và với những ly cà phê chồn mà tôi uống với “ông cai”.

Cho đến bây giờ tôi không còn nhớ chính xác hương vị của những ly cà phê Chồn mà mình đã từng uống vì đã quá lâu, tuy rằng uống không phải là ít. Nhưng chính vì nó mà sau này tôi miễn cưỡng uống những ly cà phê khác của những quán khác ở Đà Nẳng, Huế mà tôi từng uống và càng không thể uống được những ly cà phê tình cờ đi cùng bạn bè vào các quán ở Hà Nội hay thành phố Hồ Chí Minh. Chính cảm giác có được từ những ly cà phê chồn đã ức chế tôi cho đến nay. Cà phê ở đâu cũng không bằng cà phê Buôn Ma Thuột, lại càng không thể so sánh với cà phê chồn !

Cùng chuyên đề “Việt Nam đã có cà phê chồn“

• Kỳ 1: Truyền thuyết về cà phê
• Kỳ 2: Cà phê, một thức uống quý tộc
• Kỳ 3: Cây cà phê với các vùng thuộc địa Châu Á
• Kỳ 4: Cây cà phê ở Việt Nam
• Kỳ 5: Các giống cà phê chính

Kì tới: Cà phê chồn, một món quà quý hiếm.

Nguyễn Vịnh
Cư Kuin, Đăk Lăk