Hiện nay các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu cà phê trong nước nói chung, Đăk Lăk nói riêng đang gặp khó khăn trước sự cạnh tranh của nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Để giúp các DN vượt qua, ngành cà phê Việt Nam cần sớm đưa ra những chính sách hữu hiệu, dựng lại “hàng rào kỹ thuật” thắt chặt quản lý nhằm nâng cao số lượng, chất lượng cà phê xuất khẩu trong nước.
Lợi nhuận cà phê xuất khẩu chưa cao
Việt Nam là nước xuất khẩu cà phê lớn trên thế giới, trong đó có phần đóng góp không nhỏ của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Theo số liệu thống kê 9 tháng đầu năm 2012 của Tổng cục thống kê Việt Nam cho thấy: trong số 10 doanh nghiệp xuất khẩu cà phê hàng đầu Việt Nam thì số doanh nghiệp vốn FDI chiếm một nửa.
Cả nước có khoảng 150 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu cà phê, nhưng tính đồng thuận của các DN trong nước chưa cao, dẫn đến sự cạnh tranh mua – bán thiếu công bằng, có thời điểm việc định giá thu mua cà phê trong nước cao hơn giá xuất khẩu từ 0,2- 0,4%. Hậu quả là hàng loạt DN, nhà thu mua cà phê trong nước phá sản vì không thể cạnh tranh nổi với doanh nghiệp có vốn FDI.
Về phần người trồng cà phê, do chi phí đầu vào (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nhân công…) tăng cao, nên hiệu quả đem lại từ cà phê khá thấp. Điều này cho thấy: dù là nước xuất khẩu cà phê cao, nhưng cả DN lẫn người trồng cà phê trong nước vẫn chưa được hưởng lợi nhuận tương thích.
Ông Lê Đức Thống, Giám đốc Công ty TNHH MTV XNK 2- 9 Đăk Lăk (Simexco Đăk Lăk) cho biết: hiện nay các DN ngành cà phê trong nước nói chung, DN Đăk Lăk nói riêng chủ yếu xuất khẩu cà phê nhân qua các đơn vị rang xay (là khâu trung gian), còn việc xuất khẩu trực tiếp đến thị trường cho người tiêu dùng rất ít, nên lợi nhuận thu về chưa cao (kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng trên 3 tỷ USD/năm). Trong khi đó, hằng năm cứ vào đầu mỗi niên vụ, các DN ngoại tỉnh, doanh nghiệp có vốn FDI vào thị trường Đăk Lăk mua cà phê với giá sàn, nhưng khi đưa đến tỉnh thành khác lại bán ra với giá thấp hơn các DN trong tỉnh từ 500 – 1.000 đồng/kg nhân. Điều này dẫn đến sự cạnh tranh thiếu lành mạnh.
Trong Hội nghị tổng kết niên vụ cà phê Dak Lak 2011 – 2012 vừa qua, ông Đinh Văn Khiết, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đăk Lăk cho rằng: Sự cạnh tranh thiếu lành mạnh đã khiến không chỉ DN Đăk Lăk gặp khó, mà ngay cả ngành thuế tỉnh cũng thiệt thòi trong thu thuế. Bởi vì mỗi năm tỉnh phải trích ngân sách hàng nghìn tỷ đồng cho đầu tư, hỗ trợ khắc phục hạn hán, mất mùa, giá điện cao v.v… cho người nông dân và ngành cà phê tỉnh.
Cần thắt chặt quản lý và dựng “hàng rào kỹ thuật” hiệu quả
Theo ông Đặng Lê Nguyên Vũ, Tổng Giám đốc công ty Cổ phần Tập đoàn Cà phê Trung Nguyên, đã đến lúc ngành cà phê trong nước cần phải có chiến lược dài lâu để kiểm soát chặt chẽ hoạt động của các DN nước ngoài, để buộc họ khi tham gia kinh doanh cà phê tại thị trường Việt Nam phải đem lại lợi ích cho nước sở tại, chứ không phải chỉ “khai thác” một phía như hiện nay. “Tôi nghĩ vấn đề này phải nhất quán và có chính sách cụ thể, bởi nếu cứ tiếp tục như tình trạng trên, khi các DN nước ngoài kiểm soát từ nguồn cung (người trồng cà phê trong nước) đến đầu ra cuối cùng (xuất khẩu) thì lúc đó, dù chúng ta có đưa ra chiến lược mới đi chăng nữa, thì cũng đã muộn rồi” – ông Vũ nói.
Chính vì lẽ đó, để cho ra đời những sản phẩm cà phê giá trị cao phải chú trọng đến các công thức sản xuất, chế biến để nâng cao số lượng, chất lượng, giảm chi phí đầu tư. Tức là công thức này phải định chuẩn lại một tiêu chuẩn xuất khẩu, nếu không đạt chuẩn thì tuyệt đối không cho DN nước ngoài nào có thể xuất khẩu cà phê ra khỏi lãnh thổ Việt Nam, gây ảnh hưởng xấu đến thương hiệu cà phê trong nước (về hành chính, chúng ta hoàn toàn có thể làm được việc này).
Nếu người nông dân đầu tư cam kết làm đúng chất lượng thì phải khuyến khích họ về vấn đề tài chính, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, trợ giá thu mua cao. Kế đến là ngành cà phê phải đề ra những quy định cụ thể về công thức chế biến, chất lượng cà phê đạt chuẩn rồi mới xuất khẩu, chứ không thể xuất thô mãi; hoặc trước mắt có thể chế biến, gia công cho các tập đoàn của khâu phân phối cuối cùng như Walmart, Costco (Mỹ), những nhà làm thương hiệu có thể “đóng gói” lại… (với những chính sách hỗ trợ những DN đã có thương hiệu mạnh trong nước vươn ra thế giới), sau đó thay đổi dần sang sản phẩm chế biến tinh để xuất khẩu. Về phía chính quyền địa phương, ông Đinh Văn Khiết khẳng định thêm: sắp tới Dak Lak sẽ yêu cầu các ban, ngành hữu quan tỉnh thắt chặt quản lý và việc vận chuyển ra ngoại tỉnh, nhằm dần lấy lại vị thế và khẳng định thương hiệu trên thị trường cho cà phê Đăk Lăk.
Có bạn nào hiểu chính sách này ko? “ông Đinh Văn Khiết khẳng định thêm: sắp tới Dak Lak sẽ yêu cầu các ban, ngành hữu quan tỉnh thắt chặt quản lý và việc vận chuyển ra ngoại tỉnh, nhằm dần lấy lại vị thế và khẳng định thương hiệu trên thị trường cho cà phê Đăk Lăk”. Mình đọc tới đọc lui vẫn chưa hiểu?
Và đoạn này nữa “Trong khi đó, hằng năm cứ vào đầu mỗi niên vụ, các DN ngoại tỉnh, doanh nghiệp có vốn FDI vào thị trường Đăk Lăk mua cà phê với giá sàn, nhưng khi đưa đến tỉnh thành khác lại bán ra với giá thấp hơn các DN trong tỉnh từ 500 – 1.000 đồng/kg nhân”?
Ông Đặng Lê Nguyên Vũ chắc thích ăn cơm nấu sẵn ngoài tiệm hơn là mua gạo về nấu. Thưa ông 99% cà phê chế biến trong nước có pha hóa chất và phụ gia, trong đó có cả phê của ông. Ông có biết rằng điều trớ trêu thay là VN là nước sản xuất cà phê hàng đầu thế giới, nhưng lại bán cà phê rang xay giả hàng đầu thế giới. Những người biết uống cà phê không dám uống cà phê “chế biến sâu” mà chỉ mua cà phê nhân về tự rang xay cho chắc ăn.
Người ta thường nói thức ăn của người này có thể là thuốc độc của người khác; ông thích uống cà phê TN nhưng người khác lại không thích. Nếu không tin ông cứ mua hết cà phê VN với giá 40.000 đồng/ kg (chỉ bằng giá 1 ly cà phê của ông bán tại làng cà phê TN) trong thời điểm hiện nay thì ông sẽ có thể mua được hết, ông dám không?
Còn hiện nay cà phê TN chưa thâm nhập được vào hệ thống siêu thị Walmart, và nếu có thâm nhập được vào thì phải bán cho họ với giá rất rẻ, vì đây là hệ thống siêu thị bán hàng rẻ nhất.
Ông có 1 câu nói nổi tiếng là “Cà phê Starbuck chẳng qua là nước có mùi cà phê”. Thế ông có biết người ta nói là “Cà phê TN là cà phê, nhưng không có mùi cà phê”.